Από την έκθεση «Revisions and Postscripts».
Ο εικαστικός καλλιτέχνης Μιχάλης Ζαχαρίας έκανε πέρυσι μια online προσομοίωση του έργου Flooded Modernity του Asmund Havsteen-Mikkelsen, χρησιμοποιώντας παλαιότερες, open-source τεχνολογίες. Το αρχικό έργο (2018) ήταν μια πλωτή εγκατάσταση που είχε τοποθετηθεί σε ένα φιόρδ της Δανίας και αναπαριστούσε μια από τις γωνίες της Villa Savoye του Le Corbusier, σε κλίμακα 1:1 με τέτοια κλίση που έδινε την αίσθηση πως το κτίριο αυτό, σύμβολο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, βούλιαζε στο νερό.
Η έκθεση «Revisions and Postscripts» που έλαβε χώρα στο MISC τον περασμένο Νοέμβρη και αφού προηγήθηκε μια πρώτη εκδοχή της στην Κοπεγχάγη ένα μήνα νωρίτερα, είναι μια συνεργασία του Μιχάλη Ζαχαρία με τον ίδιο τον Δανό καλλιτέχνη. Η έκθεση στην Αθήνα περιείχε την προσομοίωση μαζί με αρχειακό υλικό, μακέτες και στοιχεία σχετικά με το αρχικό έργο, ήταν μια προσπάθεια να αποτυπώσουν την κοινή τους ανάγκη αναγέννησης του έργου, αλλά και της αναθεώρησης της σημασίας του, ώστε αυτή να ευθυγραμμιστεί με τις εξελίξεις και ειδικότερα με την κλιματική αλλαγή.
Την περίοδο ανάμεσα στις δύο εκθέσεις η Θεσσαλία βυθιζόταν από τις αλλοπρόσαλλες και καταστροφικές πλημμύρες, ενώ και στην Δανία χτύπησε μια αντίστοιχη πρωτοφανής κακοκαιρία μερικές μέρες μετά. Κάναμε μια συζήτηση γύρω από το μοντερνισμό, τη βιωσιμότητα, τις ανοιχτές τεχνολογίες, την πανδημία και τη συνδημιουργία.
Ο Asmund Havsteen-Mikkelsen με τον Μιχάλη Ζαχαρία.
-Πως προέκυψε η συνεργασία με τον Asmund Havsteen–Mikkelsen, και τι περιείχε η έκθεση στο MISC;
Εδώ και περίπου δυο χρόνια έχω ξεκινήσει μια σειρά από simulations έργων άλλων καλλιτεχνών, έργα τα οποία από τη μια έχουν καταστραφεί λόγω της εφήμερης φύσης τους και από την άλλη τα θεωρώ αρκετά σημαντικά ώστε να υπάρχει ανάγκη να ανασυσταθούν με κάποιον τρόπο. Όλα έχουν μια αύρα εναλλακτικής μνημειακότητας και περιεργάζονται ιδέες αρκετά συγγενικές με τα δικά μου έργα. Ένα από αυτά ήταν και το έργο «Flooded Modernity» του Asmund Havsteen-Mikkelsen. Το έργο τράβηξε πολύ το ενδιαφέρον του κόσμου της τέχνης και όχι μόνο, και έγινε ένα από τα πιο εμβληματικά έργα για τις αποτυχίες και τις απογοητεύσεις του μοντερνισμού. Η προσομοίωση που έφτιαξα είναι μια online, σε πραγματικό χρόνο, τρισδιάστατη αναπαράσταση της εγκατάστασης του Havsteen-Mikkelsen στον τόπο που παρουσιάστηκε. Λαμβάνοντας υπόψη την τοπική ώρα στο σημείο, δεδομένα σχετικά με τη διάρκεια της ημέρας εκεί, τις κατά προσέγγιση συντεταγμένες των θέσεων του ήλιου ανά πάσα στιγμή, αλλά ακόμα και τον καιρό από έναν server μετεωρολογικών δεδομένων, η εγκατάσταση εικονικά επανήλθε μόνιμα στον τόπο που είχε εγκατασταθεί.
Το “Flooded Modernity” του Asmund Havsteen-Mikkelsen.
– Ποιες είναι οι σκέψεις σου γύρω από τον μοντερνισμό, σήμερα;
Μετά από αρκετά χρόνια που στο επίκεντρο της δουλειάς μου βρίσκεται ο μοντερνισμός, οι αποτυχίες και αστοχίες του, καθώς και μια κριτική επαναξιολόγησή του, θα έλεγα ότι οφείλουμε να αποκαθηλώσουμε τον μύθο του, αλλά παράλληλα να αποδεχτούμε το ότι μας καθορίζει απόλυτα. Για να χρησιμοποιήσω κάποια λόγια του Χάμπερμας που είχα παραθέσει στο κείμενο που συνόδευε την πρώτη μου ατομική έκθεση, ο μοντερνισμός είναι κυρίαρχος, πανταχού παρών, αλλά νεκρός. Ως πτώμα, ξεπερασμένος και με πολλά αδιέξοδα, δεν μοιάζει να προσφέρει λύσεις και καθώς φαίνεται δημιούργησε και πολλά προβλήματα και αντιφάσεις που πρέπει να λυθούν.
– Και η βιωσιμότητα, η αρχιτεκτονική του μέλλοντος;
Κατά μια έννοια η αρχιτεκτονική βρίσκεται σε ένα πολύ σημαντικό σταυροδρόμι, που πρέπει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας, όπως την βιωσιμότητα που ανέφερες. Για μένα αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν απομακρυνθούμε τόσο από το κυρίαρχο πνεύμα του μοντερνισμού, όσο και από την ακόμα πιο νοσηρή εξέλιξή του, τον μεταμοντερνισμό. Μιλάω για κυρίαρχο πνεύμα, γιατί στην ουσία τόσο ο μοντερνισμός όσο και ο μεταμοντερνισμός κρύβουν κάτω από την επιφάνεια τους τάσεις αντίθετες ως προς το γενικό πνεύμα και αρκετές από αυτές πρέπει να επαναξιολογηθούν ως σημαντικές. Δεν πρέπει ποτέ να πιστέψουμε ότι ο όρος βιωσιμότητα για παράδειγμα, είναι ένας νεολογισμός σημερινός.
– Δεν είναι;
Μέσα στους κόλπους ενός μοντερνισμού στον οποίο επικρατεί το πνεύμα υποταγής της φύσης στο μεγαλείο του νέου ανθρώπου, υπήρξαν και ιδέες με το πνεύμα της επανασύνδεσης με την φύση ή την σημασία της αρμονικής συνύπαρξης με αυτήν. Κάτι ανάλογο μπορούμε να δούμε και στον μεταμοντερνισμό, αλλά και στο σήμερα, μέσω των σύγχρονων discourses. Οι ιδέες υπάρχουν και υπήρχαν εδώ και πολλά χρόνια, αλλά πάντα σε ένα περιθώριο, ισοπεδωμένες από τις κυρίαρχες ιδέες και είναι καλό να τις ανακαλύψουμε και να τις χρησιμοποιήσουμε.
Από την έκθεση «Revisions and Postscripts» στο MISC Athens.
–Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης στην ευαισθητοποίηση γύρω από κλιματική αλλαγή;
Ομολογώ πως πολλές φορές μου φαίνεται μάταιη η συνδρομή της τέχνης στα μεγάλα ζητήματα, καθώς αυτά φαίνεται να παίζονται στην πολιτική αρένα και παράλληλα σε σχέση με τον ακτιβισμό ένα καλλιτεχνικό έργο συχνά μοιάζει να ρίχνει άσφαιρα, αλλά τελικά η ύπαρξη μιας μεγάλης δημόσιας σφαίρας που περιέχει και την τέχνη, την κάνει επιδραστική με έναν πιο έμμεσο και διαφορετικό τρόπο. Είναι φορές που σκέφτομαι και το τελείως ανάποδο χωρίς να έχω καταλήξει για την σημασία του ρόλου της. Πάντως είναι γεγονός πως, όσο τα ζητήματα δεν λύνονται στην πολιτική αρένα και ο ακτιβισμός αποτυγχάνει να πείσει, μάλλον η τέχνη έρχεται να ευαισθητοποιήσει, προβληματίσει και να μεταδώσει πολιτικές θέσεις και ιδέες. Αυτό μοιάζει να ορίζει τον ρόλο της τέχνης ως συμπληρωματικό, αλλά αν τελικά αποδεχτούμε ότι όπου τελειώνουν τα άλλα ξεκινάει η επιδραστικότητα της τέχνης, τότε αυτομάτως αυτή είναι σημαντική. Έχοντας την κλιματική αλλαγή ως μάλλον το μείζον θέμα τα τελευταία χρόνια, είναι σίγουρο πως ένα μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής παραγωγής ήδη έχει στραφεί εκεί και αφού αφαιρέσουμε ευκαιριακά έργα, κοινοτυπίες και επιφανειακές προσεγγίσεις, θα μείνει ένας μεγάλος όγκος καλλιτεχνικών έργων με την κατάλληλη δυναμική ωστε να επιδράσουν άμεσα ή έμμεσα τη δημόσια σφαίρα γύρω από το ζήτημα.
-Τι βρίσκεται πίσω από την επιλογή να εργάζεσαι κόντρα στο hype, με open-source, παλαιότερες τεχνολογίες;
Καταρχάς να αναφέρω πως εγώ όπως και πολλά άτομα της γενιάς μου γαλουχηθήκαμε στα τέλη 90s σε νέα μέσα και καλλιτεχνικά εργαλεία που περιέχονταν σε εμπορικά λογισμικά, τα οποία βέβαια εξαιτίας του υπερβολικού κόστους τους τα χρησιμοποιούσαμε μέσα από τις πειρατικές εκδόσεις τους, κάτι που γίνεται ακόμα και σήμερα με τα πολύ διαδεδομένα προγράμματα. Η πειρατεία από τότε ήταν και μια πολιτική στάση πέρα από την αντικειμενική αδυναμία να πληρώσεις το κόστος του software. Παράλληλα με την αναρχική ή αντι-καπιταλιστική χροιά που περιείχε αυτή η στάση και την συνειδητά παραβατική υπόστασή της, γεννήθηκε και η παράπλευρη τάση για το ελεύθερο λογισμικό με μια ανάλογη πολιτική διάσταση ως προς την χρήση του. Από τότε όλο και περισσότερο αποφεύγω συνειδητά την χρήση μέσων που θα χαρακτηρίζονταν εμπορικά και στρέφομαι προς το λογισμικό ανοιχτού κώδικα, κάτι που έχει τελικά όχι μόνο βοηθήσει πολύ στην εξέλιξη της δουλειάς μου αλλά θα έλεγα ότι την καθορίζει κιόλας. Συχνά επιλέγω και παλαιότερες τεχνολογίες, είτε κάποιες που έχει σταματήσει η εξέλιξή τους, είτε ανανεώνονται και επικαιροποιούνται συνεχώς, ώστε να υπάρχει εκτεταμένη τεκμηρίωσή τους, tutorials και έτοιμοι κώδικες και παραδείγματα.
Η χρήση δωρεάν ή χαμηλού κόστους τεχνολογιών, open-source λογισμικού και ανοιχτών γενικά εργαλείων προυποθέτει περισσότερη δουλειά, δυσκολίες και χρόνο, δηλώνει ο Μιχάλης Ζαχαρίας στο Andro και στον Γιάννη Σκορδά.
-Τι σημαίνει για έναν καλλιτέχνη το accessibility σε εργαλεία που έπαιρναν καιρό για να μάθει κανείς; Είναι το αντίστοιχο «άνοιγμα του επαγγέλματος»;
Για μένα είναι ιδιαίτερα σημαντική η προσβασιμότητα σε εργαλεία και προγράμματα, ειδικότερα για τα εικαστικά, όπου οι αμοιβές είναι σχεδόν ανύπαρκτες και είμαστε σιωπηρά συμβιβασμένοι με το γεγονός πως βιοποριζόμαστε από κάτι άλλο και παράλληλα δημιουργούμε έργα και τα παρουσιάζουμε χωρίς αμοιβή. Όταν αντιμετωπίζουμε μια τέτοια πραγματικότητα, όπου το καλό σενάριο είναι απλά κάποια λίγα χρήματα παραγωγής του έργου, είναι προφανές πως δεν γίνεται να πληρώνουμε και για τα εργαλεία αυτά, ειδικότερα τώρα που τα περισσότερα δημοφιλή λογισμικά είναι συνδρομητικά.
– Αυτό ισχύει και πέρα από τα λογισμικά;
Ναι. Επεκτείνεται και σε άλλου τύπου εργαλεία, τεχνολογίες και γνωσιακό υλικό, ανοίγοντας όντως δυνατότητες δημιουργίας με χαμηλό ή μηδενικό κόστος, δυνατότητες που αν κάποιος στραφεί προς τις κραταιές ή δημοφιλέστερες εκδοχές των εργαλείων που τις παρέχουν πρέπει να δώσει πάρα πολλά χρήματα. Εννοείται βέβαια πως ένα δημοφιλές πρόγραμμα είναι πιο user-friendly, πολύ πιο εύκολο να χρησιμοποιηθεί, αλλά κοστίζει, ή ένας 3D εκτυπωτής που είναι πιο αξιόπιστος, εύχρηστος και αυτοματοποιημένος είναι πολύ ακριβότερος. Η χρήση δωρεάν ή χαμηλού κόστους τεχνολογιών, open-source λογισμικού και ανοιχτών γενικά εργαλείων προυποθέτει περισσότερη δουλειά, δυσκολίες και χρόνο. Αυτό όμως τελικά είναι μικρό τίμημα, ειδικά αν σου αρέσει το ψάξιμο πάνω σε αυτά, παράλληλα με το ιδεολογικό κίνητρο που αναφέραμε πριν.
Από τη σειρά έργων “Authentically Appealing”
-Η μαεστρία προκύπτει από την αφοσίωση; Ισχύει ότι όσο περισσότερο χρόνο αφιερώνει κανείς σε μια τέχνη, τόσο καλύτερος θα γίνεται;
Την μαεστρία θα την χαρακτήριζα περίεργη λέξη, καθώς μου θυμίζει την μυσταγωγία που περιβάλλει αρχικά την κλασσική τέχνη και ως μια τέτοια ισχυρή πολιτισμική κατασκευή τελικά περιβάλλει και την μουσειακή τέχνη γενικότερα, μοντέρνα και σύγχρονη. Ο μύθος του μεγάλου καλλιτέχνη με τα τρομερά skills τα οποία δύσκολα κάποιος μπορεί να φτάσει. Ο μύθος επίσης του ταλέντου, με την έννοια του χαρίσματος εκ των προτέρων ή εκ γενετής όπως εννοείται. Ίσως κάπως εξ ορισμού η μαεστρία να αναιρεί την αφοσίωση που ανέφερες. Παρόλα αυτά τελικά αυτό που μας κάνει να διακρίνουμε το καλλιτεχνικό έργο ενός ατόμου, είναι το πάθος για το αντικείμενο, η έντονη ανασχόληση του ατόμου με αυτό και βέβαια η αφοσίωση. Αυτό έγινε αρκετά διακριτό σε μένα στο κομμάτι της διδασκαλίας, όπου είναι αρκετά πιο ορατό σε εκκολαπτόμενα άτομα και σε ένα περιβάλλον που δεν έχει την θολούρα των γνωριμιών, του πόσο καλά ακολουθεί κάποιος τα trends και βέβαια τα ταξικά πλεονεκτήματα κάποιων ατόμων, στοιχεία που διέπουν την καλλιτεχνική σκηνή και σε γενικές γραμμές παρεμβάλλονται στην αντίληψή μας για το κάθε άτομο, το έργο του και κατά πόσο το ξεχωρίζουμε.
– Πως ξεχωρίζουμε;
Τελικά είτε στον μικρόκοσμο μιας σχολής σχεδίου, είτε στο αχανές πεδίο του καλλιτεχνικού κόσμου τα άτομα που ξεχωρίζουν είναι αυτά που σκέφτονται και δουλεύουν πολύ, βιώνουν έντονα και με πάθος την καλλιτεχνική τους παραγωγή και έχουν ισχυρότερα κίνητρα να δημιουργούν.
Το πρότζεκτ Momax Appentix στη Σύρο.
-Πώς σε επηρέασε η πανδημία;
Ήταν μια φρικτή εμπειρία, κυρίως μέσα από το πρίσμα των πολιτικών που εφαρμόστηκαν για την αντιμετώπισή της. Όλους αυτούς τους μήνες που περάσαμε έγκλειστοι και τρομοκρατημένοι, είχα πάντα το αίσθημα μιας σοβαρής παγκόσμιας κρίσης που έκανε απαραίτητη τη συμμόρφωση σε οδηγίες που προέρχονταν από την επιστημονική κοινότητα και ειδικότερα το κομμμάτι της που έχει την γνώση πάνω σε τέτοιου τύπου καταστάσεις. Από ένα σημείο όμως και πέρα, άρχισε να γίνεται φανερό πως αυτές οι οδηγίες εφαρμόζονται και επιβάλλονται με τελείως διαφορετικό τρόπο ανάλογα τις ηγεσίες. Η πανδημία τελικά αποκάλυψε ένα πολύ σκληρό πρόσωπο κρατικού ελέγχου πάνω στα σώματα και τις ζωες των ανθρώπων και κατά τη γνώμη μου όσο πιο έντονος ήταν ο έλεγχος, τόσο πιο έντονα αυτές οι πολιτικές απέτυχαν.
– Δεν ήταν αναγκαία τα μέτρα;
Φυσικά και κάποια μέτρα ήταν απολύτως αναγκαία, αλλά οι πολιτικές ηγεσίες καθώς και οι επιστήμονες που διορίστηκαν για την διαχείριση της κρίσης φέρουν ένα συγκεκριμένο πολιτικό στίγμα. Είδαμε συντηρητικά και αυταρχικά αντανακλαστικά, απαγορεύσεις αντί για συστάσεις, οι οποίες όμως εφαρμόζονταν ή καταλύονταν ανάλογα την τουριστική σεζόν. Είδαμε πολλά παραδείγματα προοδευτικότερων, μη αυταρχικών κυβερνήσεων να πετυχαίνουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας.
– Και στην Ελλάδα;
Οι περιορισμοί όπως έγιναν εδώ, με το πολιτικό στίγμα που τις καθορίζει, θεωρώ ότι έβλαψαν πάρα πολύ εμένα, την οικογένειά μου και πάρα πολλά άτομα που γνωρίζω, αρκεί αυτά όπως και εμείς να έχουμε μια στοιχειώδη πολιτική και κοινωνική ευαισθησία. Αντίθετα δυστυχώς, υπήρχαν και πολλά άτομα που δεν επηρεάστηκαν, καθώς είτε συμφωνούσαν με τις απαγορεύσεις, είτε έβρισκαν τρόπους να τις αποφεύγουν και άρα στο μυαλό τους δεν υπήρχε κανένα απολύτως πρόβλημα. Αυτό νομίζω ήταν και το πιο θλιβερό γεγονός μετά τις εκατόμβες θυμάτων που προξένησαν ή τουλάχιστον δεν απέτρεψαν οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν εδώ.
“Soviet Souvenir Kiosk” από την ομαδική έκθεση “Revolting Bodies II”
-Ποια είναι τα επόμενα σου βήματα;
Εδώ και κάποιο καιρό, και αφού τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι όλο και περισσότερο με τα open source λογισμικά, άρχισα να ψάχνω και το κομμάτι των physical ανοιχτών τεχνολογιών. Είναι κάτι αντίστοιχο αλλά με hardware. Ενώ γνώριζα την ύπαρξη τέτοιων εφαρμογών γενικά, δεν είχα ιδέα για την εξέλιξη και εξάπλωσή τους στην παγκόσμια κοινότητα, ακόμα και εδώ στην Ελλάδα. Μια συζήτηση με την Δάφνη Δραγώνα, που έχει μια αρκετά καλή εικόνα για αυτά, με κέντρισε πολύ να το ψάξω περισσότερο και την ευχαριστώ πολύ για αυτό. Πρόκειται βασικά για γνωσιακές βάσεις κατασκευής εργαλείων και υποδομών, χαμηλού κόστους και DIY.
– Για παράδειγμα;
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Τζουμέϊκερς στο Καλέντζι Ιωαννίνων, μια κολεκτίβα που προσφέρει τεχνογνωσία και εργαλεία για την κατασκευή τεχνολογιών σχετικών με αγροτική παραγωγή. Αντίστοιχες τεχνογνωσίες τέτοιων open design κατασκευών υπάρχουν για οτιδήποτε και βέβαια για αρχιτεκτονικές εφαρμογές, έπιπλα κλπ. Με την καλλιτεχνική μου πρακτική να προσδιορίζεται από τη συλλογή πληροφοριών από το παρελθόν, επαναξιολογήσεις και επικαιροποιήσεις γύρω από αυτό, έκανα μια σύνδεση των παραπάνω με τον Ken Isaacs που από τα 70s έκανε κάτι ανάλογο, προσφέροντας έναν οδηγό κατασκευής μικροαρχιτεκτονικών εφαρμογών και επίπλων, σχεδιασμένα έτσι ώστε να υλοποιούνται εύκολα, με απλά εργαλεία και χαμηλού κόστους υλικά.
– Μίλησε μας για τον Isaacs.
Σε ένα ανάλογο πνεύμα με τις τωρινές ανοιχτές τεχνολογίες, αρκετές δεκαετίες πριν, προσδιόρισε όπως το είπε ο ίδιος, το mass instruction έναντι του mass production. Καθώς οι τεχνολογίες έχουν αλλάξει από τα 70s, όπως και τα υλικά χαμηλού κόστους, αλλά και ταυτόχρονα μπορούμε να ψηφιοποιήσουμε στοιχεία ώστε να τυπώνονται ή να κόβονται σε σύγχρονες μηχανές, εκείνο που έχω ξεκινήσει πρόσφατα να κάνω, είναι η δημιουργία μιας γνωσιακής βάσης που θα περιέχει επικαιροποιημένες τις ιδέες του Isaacs καθώς και παραλλαγές τους, την οποία στη συνέχεια θα μοιραστώ με την κοινότητα. Παράλληλα θα προσπαθήσω να συνεργαστώ με ομάδες που ήδη λειτουργούν πάνω σε αυτά, πρώτον για να υπάρξει βοήθεια σε ένα τέτοιο εγχείρημα, αλλά προφανώς και για να μπορέσουμε να το παρουσιάσουμε και στο κοινό. Ακόμα και αν όλο αυτό καταλήξει να βρεθεί τυπικά εκτός των εικαστικών λόγω της φύσης του, τελικά λίγη σημασία έχει ή τουλάχιστον εμένα δε με νοιάζει και τόσο να ξεφύγω κάπως από τα στενότερα πλαίσια της αμιγώς καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Διαβάστε ακόμα, έκθεση «Χαιρώνεια»: Η μακεδονική φάλαγγα, ο Ιερός Λόχος, ο Andy Warhol και τα Playmobil
-
- Follow us:
Ακολουθήστε το Andro στο Facebook
