Είδαμε τον «Φιλοκτήτη»: ανάμεσα στην ανηθικότητα και το καθήκον

Ο Φιλοκτήτης Τάσος Νούσιας με όλα αυτά που χαρακτηρίζουν το υποκριτικό του υπόβαθρο δεν μας άφησε να χάσουμε λέξη από τον βασανισμένο ήρωα.

Ο Φιλοκτήτης ηγεμόνας της Μαγνησίας ακολούθησε τον στρατό των Αχαιών στην εκστρατεία της Τροίας. Σε ένα νησάκι κοντά στη Λήμνο χωρίς να προσέξει πλησίασε το ιερό φίδι της νύφης Χρύσας κι εκείνο τον δάγκωσε. Η γάγγραινα που προκλήθηκε στο πόδι του άτυχου πολεμιστή ήταν τέτοια, που δεν μπορούσε ούτε να περπατήσει. Η δυσοσμία και αποφορά που έβγαινε από το πόδι του ήταν ανυπόφορη σε όλο το στρατόπεδο.

Με διαταγή των Ατρειδών ο Φιλοκτήτης εξοβελίστηκε στην ακατοίκητη Λήμνο στη οποία επιβίωνε με κόπους και βάσανα μέσα στη μοναξιά τρώγοντας χόρτα και πουλιά που κυνηγούσε σερνάμενος ανάμεσα στις πέτρες και την απελπισία με το αλάθητο τόξο του Ηρακλή. Ενώ αυτά συνέβαιναν στην έρημη Λήμνο, στην Τροία έπιασαν αιχμάλωτο τον Έλενο το γιο του βασιλιά Πρίαμου, ο οποίος ήταν μάντης και ο οποίος αποκάλυψε στους Αχαιούς ότι το Ίλιον ποτέ δεν θα καταληφθεί αν δεν φέρουν πίσω τον Φιλοκτήτη με το αλάθητο τόξο που είχε κληρονομήσει από τον Ηρακλή.

Ο Νεοπτόλεμος, ο γιος του Αχιλλέα, επιφορτίστηκε από τους Ατρείδες με το «θεάρεστο» έργο της εξαπάτησης του Φιλοκτήτη και της αρπαγής του αλάθητου τόξο του. Φορτωμένος ο νεαρός πολέμαρχος με τα βάρη του καθήκοντος, τις τυμπανισμένες προφητείες και την κακοφορμισμένη λαχτάρα ολόκληρου του στρατεύματος για την κατάληψη της Τροίας, φτάνει στη Λήμνο.

Ο πολυμήχανος, πανούργος Οδυσσέας, συνοδοιπόρος και επιβλέπων του νεαρού, πότε με την πειθώ, πότε με εκβιασμούς, πότε με το καλό και πότε με το άγριο, ωθεί τον Νεοπτόλεμο να αποσπάσει από τον αδικημένο και καταπονημένο πολεμιστή το πολυπόθητο τόξο. Ο πόλεμος δεν θέλει τους κακούς να παίρνει στις φτερούγες του μα τους καλύτερους, γράφει ο Σοφοκλής και τέμνει το νεαρό Νεοπτόλεμο ανάμεσα στο καθήκον και την τιμή την ευγένεια και την ανηθικότητα, την ειλικρίνεια και την πανουργία.

Η Μαρία Πρωτόπαππα είναι μια εξαιρετική ηθοποιός κάτι που φαίνεται και σ’ αυτήν την παράσταση.

Ο Σοφοκλής υμνεί τη συνείδηση και την τιμή στο πρόσωπο του Νεοπτόλεμου, γιατί όσο και να έχει μπολιαστεί ο νεαρός πολεμιστής με τη διαφθορά του πολέμου, όση και πίεση και αν δέχεται, συνεχώς και αδιαλείπτως από τον Οδυσσέα και τους Ατρείδες στο βάθος ύστερα από μεγάλη εσωτερική πάλη παραμένει ακέραιος άνθρωπος, που βάζει πάνω από τις πιέσεις και τις ανάγκες, τεχνητές και πραγματικές, την τιμιότητα και την ηθική.

Το έργο είναι μια μεγάλη συνειδησιακή περιπέτεια του νεαρού πολέμαρχου, του Νεοπτόλεμου που διασταυρώνεται με τις σκληρές κι ευφάνταστες συνωμοσίες του Οδυσσέα για να αναδειχθεί η καθαρότητα και η εσωτερική διαύγεια του νέου άνδρα, αφού διασχίσει διαγώνια όλο το κυνικό σχέδιο του πραγματιστή και παμπόνηρου βασιλιά της Ιθάκης. Η οδύνη του γιου του Ποιάντα λυγίζουν τον νεαρό πολέμαρχο.

ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ (προς τον Νεοπτόλεμο)

Στή μνήμη τοῦ πατέρα σου, παιδί μου,
στήν ἀγκαλιά τῆς μάνας σου, σ’ ὅποιον σέ περιμένει,
σ’ ἐξορκίζω, σέ ἱκετεύω, δές, προσπέφτω,
μή μέ ἀφήνεις σ’ αὐτή τήν ἐρημιά.
Ἄκουσες, εἶδες· μ’ ἔκαναν φωλιά οἱ συμφορές.
Πέτα με κάπου, σάν σκουπίδι! Ξέρω, ξέρω,
εἶναι κόπος, εἶμαι φόρτωμα, μπελάς.
Λυπήσου με ὅμως! Οἱ γενναῖοι πολεμοῦν τίς ἀδικίες
καί προσπαθοῦν τή δόξα. Ἄν μέ ἀφήσεις,
παίρνεις τό κρίμα στό λαιμό σου.

(Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας)

Ο Μαρλέν Καμίνσκυ σκηνοθέτησε μια από τις ωραιότερες, αλλά όχι και δημοφιλέστερες, τραγωδίες του Σοφοκλή.

Η όμορφη, λιτή αλλά και ποιητική μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα μίλησε κατευθείαν στο συναίσθημα των θεατών και δεν άφησε ούτε στιγμή ακόμα και τον απρόσεκτο θεατή να «ξεμακρύνει» από την παράσταση.
Ο Μαρλέν Καμίνσκυ σκηνοθέτησε μια από τις ωραιότερες, αλλά όχι και δημοφιλέστερες, τραγωδίες του Σοφοκλή (λίγες είναι οι παραστάσεις του Φιλοκτήτη σε σχέση με άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας).

Ανέδειξε η σκηνοθετική της προσέγγιση τους χαρακτήρες των ηρώων, τους στόχους, τις επιδιώξεις και το αξιακό φορτίο που κουβαλά ο καθ’ ένας από αυτούς, χωρίς όμως να μας παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο, δεμένο και συνεκτικό σκηνοθετικό σχέδιο με το οποίο να μπολιάσει την παράσταση. Η εμφάνιση του χορού πρέπει να καταγραφεί στα σοβαρά μειονεκτήματα της παράστασης. Σε κάποιες περιπτώσεις οι είσοδος του χορού έμοιαζε κακόηχη παρεμβολή που διέκοπτε την ανέλιξη της ιστορίας και μας πετούσε στα βράχια της Λήμνου και της ενόχλησης.

Η πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Constantine Skourlis, λειτουργεί υπόγεια και διακριτικά κι όταν επιβάλλεται υπογραμμίζει και αναδεικνύει. Το λιτό σκηνικό (Γιώργος Γεωργίου) είναι μια απλή μεταλλική, ευρηματική κατασκευή, ένας κύκλος ο οποίος είναι και νησί και βράχος και θήκη του περιβόητου τόξου και άγριο κι αφιλόξενο τοπίο που υποδηλώνει κι όλα τα στοιχεία της φύσης, το χώμα, τη γη και τη σπηλιά, που έγινε για δέκα χρόνια το καταφύγιο του πληγωμένου σωματικά, ταπεινωμένου ψυχικά και συντετριμμένου πνευματικά διωγμένου Φιλοκτήτη.

Ο Φιλοκτήτης Τάσος Νούσιας με όλα αυτά που χαρακτηρίζουν το υποκριτικό του υπόβαθρο δεν μας άφησε να χάσουμε λέξη από τον βασανισμένο ήρωα, είτε όταν υπέφερε και οδυρόταν, είτε βέβαια, όταν μάνιαζε και οργιζόταν απέναντι στον Οδυσσέα και τους εντολοδόχους του, αλλά κάποιες φορές και στον ξεστρατισμένο Νεοπτόλεμο. Μπορεί κάποιες στιγμές να έλειψε η αναγκαία εσωτερικότητα, μπορεί να μην μας πήρε μαζί του στου πόνου του τα ακρογιάλια, αλλά τον λόγο του ποιητή τον ακούσαμε μέχρι τα έγκατα της ύπαρξής μας.

Ο Γιώργος Αμούτζας, στο Νεοπτόλεμο ήταν μια όμορφη έκπληξη

Το ότι η Μαρία Πρωτόπαππα είναι μια εξαιρετική ηθοποιός δεν περιμένουμε να το διαπιστώσουμε σ’ αυτήν την παράσταση, αλλά ο Οδυσσέας τον οποίο υποδύεται, πέρα από πολυμήχανος, ευφυής, εμπνευσμένος και προικισμένος με τα γυναικεία χαρίσματα που τον κάνουν ανίκητο, είναι και τρομερός πολεμιστής, που όταν δεν περνούν τα λόγια και οι συνεννοήσεις, το γυμνασμένο κορμί του και το αλάνθαστο σπαθί του κάνουν τα δέοντα. Αλλά η Πρωτόπαππα μπορούσε να αναδείξει μόνο τη λεπτεπίλεπτη γυναικεία διάσταση του ανίκητου βασιλιά της Ιθάκης.

Ο Γιώργος Αμούτζας, στο Νεοπτόλεμο ήταν μια όμορφη έκπληξη. Βοηθά αναμφίβολα και το παρουσιαστικό του νέου ηθοποιού, να μοιάζει γιος του αρχηγού των Μυρμιδόνων. Είναι αλήθεια ότι τον είχα δει μόνο σε κάποιες τηλεοπτικές εμφανίσεις του (Βαρδιάνος στα σπόρκα – Σασμός) που ακόμα, ειδικά στην αρχή, προσπαθούσε να βρει τον βηματισμό του. Στην παράσταση όμως ήταν ένας απόλυτα πειστικός νέος πολέμαρχος, που πάνω του η μοίρα, ο Οδυσσέας, το καθήκον, η αίσθηση της τιμής έπαιζαν τα παιχνίδια τους, μέχρι να ζυγίσει τα πράγματα, ο έντιμος πολεμιστής, να πάρει τις αποφάσεις του και να δείξει το ηθικό και αμόλυντο, από τη φθορά του πολέμου, ανάστημά του.

Η παρουσία του Ηρακλή στην παράσταση θα μπορούσε να είναι μια υπέροχη καινούργια εικόνα. Γιατί η σκηνοθέτις άφησε να πάει χαμένη αυτή η ευκαιρία, είναι απορίας άξιον. Η μίζερη «ραδιοφωνικού τύπου εκφώνηση» των επιταγών του ημίθεου ήταν μια πολύ δυσάρεστη και ανεξήγητη έκπληξη. Οι σκηνοθέτες αναζητούν τέτοιες ευκαιρίες να ανατρέψουν τα δεδομένα, να αλλάξουν το τοπίο, να εξυψωθούμε πάνω από το βραχονήσι, να βρεθούμε σε άλλους κόσμους, σε άλλη διάσταση και από κει να δούμε για τελευταία φορά τον αδικημένο Φιλοκτήτη τον τίμιο πολέμαρχο, γιατί όπως λέει και ο ποιητής

”οὔτε ἄκουσα, οὔτε εἶδα
θνητό νά χτυπηθεῖ τόσο σκληρά ἀπό τή μοίρα,
ὅσο αὐτός ὁ δίκαιος, πού χόρτασε ἀδικία,
χωρίς κάν νά σκεφτεῖ νά κάνει σέ ἄνθρωπο κακό”.

Διαβάστε ακόμα: Ορφέας Αυγουστίδης. «Θα πνιγούμε από τον συντηρητισμό στο τέλος».

TAGS :
θέατρο

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook