100 χρόνια από τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη: το αρχείο του στο φως

Η έκθεση «Ίων Δραγούμης: Στο Μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Εκατό Χρόνια από τη Δολοφονία του» φέρνει στο φως για πρώτη φορά το προσωπικό του αρχείο (Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα).

Ήταν 31 Ιουλίου 1920, μια ζεστή μέρα καλοκαιριού στην Αθήνα. Στη Λεωφόρο Κηφισίας, εντελώς διαφορετική από όσο την γνωρίζουμε στην τωρινή της μορφή, ένα απόσπασμα μεταφέρει έναν άκρως καταβεβλημένο άντρα. Είναι ο Ίων Δραγούμης.

Οι άντρες που τον κουβαλούν άρον άρον είναι οι γνωστοί «Γυπαραίοι», ήτοι φανατικοί οπαδοί του Βενιζέλου που πήραν το όνομά τους από τον «δημιουργό» τους, τον Παύλο Γυπάρη, επίσης ορκισμένο Βενιζελικό και εθνικό αγωνιστή. Η παραστρατιωτική ομάδα ήξερε πολύ καλά τι είχε σκοπό να κάνει με τον Δραγούμη.

Στο σημείο που σταμάτησαν ο Δραγούμης και το απόσπασμα των «Γυπαραίων», υπήρχαν μόνο μάντρες που πουλούσαν υλικά οικοδομών, ένα-δύο υπαίθρια καφέ-μπιραρίες και οι στρατώνες του Πυροβολικού, τα λεγόμενα «Παραπήγματα». Προφανώς και οι αυτόπτες μάρτυρες ήταν ελάχιστοι. Τα υπόλοιπα τα έχει γράψει η ιστορία. Ο Δραγούμης εκτελέστηκε εν ψυχρώ με 13 πυροβολισμούς, ενώ οι εκτελεστές του τον λόγχισαν τουλάχιστον πέντε φορές με ξιφολόγχη. Τόσο μένος υπήρξε εκείνα τα χρόνια του εθνικού διχασμού. Ας μην ξεχνάμε πως λίγες ώρες πιο πριν ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση στο Παρίσι.

Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 1920. Αφιέρωμα της εφημερίδας στον Δραγούμη με αφορμή το σαρανταήμερο μνημόσυνο (Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα).

Κάπως έτσι, εν συντομία, γράφτηκε το τέλος ενός πολιτικού που αν ζούσε, ενδέχεται να ήταν διαφορετικά τα πράγματα στη χώρα. Ειδικά στο θέμα της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Άγνωστες πτυχές της ζωής του διπλωμάτη, διανοητή και συγγραφέα Ίωνα Δραγούμη επιδιώκει να φωτίσει η έκθεση: «Ίων Δραγούμης: Στο Μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Εκατό Χρόνια από τη Δολοφονία του» που διοργανώνεται από το Τμήμα Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται για πρώτη φορά άγνωστο και σπάνιο υλικό από το προσωπικό αρχείο του Δραγούμη.

Αριστερά: Ο Δραγούμης την εποχή που υπηρετούσε στην Πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, 1908 περίπου. Δεξιά: Ο Στέφανος Δραγούμης με τη σύζυγό του Ελίζα και επτά από τα έντεκα παιδιά τους: Χαρίκλεια, Αλεξάνδρα, Ναταλία, Ζωή, Ίωνα (πρώτη σειρά, αριστερά), Ευφροσύνη (Εύφη) και Νίκο, 1883 περίπου. (Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα).

Το 1959, ο αδελφός του, Φίλιππος, δώρισε στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (ΑΣΚΣΑ) το πλούσιο αρχείο της οικογένειας Δραγούμη, συμπεριλαμβανομένου του αρχείου του Ίωνα. Στη δωρεά προστέθηκε ο όρος ότι το αρχείο θα παρέμενε κλειστό στους ερευνητές «μέχρι την επόμενη γενιά».

Μετά τον θάνατο του Φιλίππου Δραγούμη, το 1980, η οικογένεια επέτρεψε την πρόσβαση στο αρχείο σε επιλεγμένους ερευνητές, ώστε να αρχίσει η έκδοση των προσωπικών ημερολογίων του Ίωνος. Το 2000, με τη συμπλήρωση ογδόντα χρόνων από τη δολοφονία του Ίωνος και με την ολοκλήρωση της ταξινόμησης του αρχείου, επετράπη η ελεύθερη πρόσβαση των ερευνητών σε αυτό. Σήμερα μεγάλο τμήμα του αρχείου έχει ψηφιοποιηθεί και είναι προσβάσιμο μέσω του διαδικτύου.

Ο Ίων με τα αδέλφια του Εύφη και Νίκο (πίσω) και Χαρίκλεια (μπροστά). Με τον φακό του Νίκου Κοντογιαννάκη, αδελφού της μητέρας τους, Ελίζας Δραγούμη, 1890 περίπου.  (Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα).

Το υλικό της έκθεσης είναι οργανωμένο σε δεκατρείς θεματικές ενότητες που καλύπτουν το σύνολο της ζωής του: Οικογενειακό Περιβάλλον, η Γεωγραφία της Ζωής του, η Δράση του στη Μακεδονία, «Οργάνωσις Κωνσταντινουπόλεως», το Κίνημα του Νεο-ελληνισμού στην Τουρκία, Κοινοτισμός, Μεταξύ Μεγάλης Ιδέας και Ανατολικής Ομοσπονδίας, από τη Βουλή στην Εξορία, μια Απόπειρα και μια Δολοφονία, Λατρεμένη Ύπαρξη, Δραγούμης ο Διανοούμενος, Αποτίμηση, Μέχρι την Επόμενη Γενιά.

Στη φωτογραφία, ο Ίων με τον στρατηγό Βίκτωρα Δούσμανη στο ατμόπλοιο προς την Κορσική, Ιούλιος 1917 (Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα).

Ο επισκέπτης θα βρεθεί μπροστά σε ένα πλούσιο αρχειακό υλικό που θα του αποκαλύψει πολλές πτυχές της πολυσήμαντης προσωπικότητας του ανδρός. Από τα παιδικά του τετράδια έως τα πρώτα του ημερολόγια, ενώ η τεκμηρίωση γίνεται με  χάρτες της εποχής που απεικονίζουν τα διαρκώς μεταβαλλόμενα σύνορα της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1878 (έτος γέννησης του Δραγούμη) μέχρι τον θάνατό του, το 1920, αλλά και την ασυνήθιστη κινητικότητα του αστού και κοσμοπολίτη Δραγούμη.

Κρυπτογραφημένες επιστολές, μυστικοί κώδικες, τυπικά μύησης σε παραστρατιωτικές οργανώσεις φωτίζουν τη δράση του Δραγούμη και του στενού του συνεργάτη Αθανασίου Σουλιώτη στον Μακεδονικό Αγώνα. Για πρώτη φορά παρουσιάζονται στοιχεία και εκθέματα που αφορούν το σύγχρονο αλλά σύντομο Κίνημα του Νεο-ελληνισμού στην Τουρκία.

Επιστολή του Ίωνος προς τον πατέρα του Στέφανο, όπου του αναλύει το πρόβλημα της συστηματικής διείσδυσης των Βουλγάρων στη Μακεδονία, μέσω της δράσης των κομιτάτων (18 Οκτωβρίου 1903) (Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα).

Επίσης, είμαστε σε θέση να δούμε στην έκθεση χειρόγραφα από άρθρα και βιβλία του Δραγούμη, σπάνια έντυπα από την προσωπική του βιβλιοθήκη, όπως και αποσπάσματα από τα ημερολόγιά του, στοιχειοθετούν τις ιδέες του περί Κοινοτισμού και Ανατολικής Ομοσπονδίας, δηλαδή τη μετεξέλιξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ομοσπονδιακό πολυεθνικό κράτος Ελλήνων, Τούρκων και άλλων βαλκανικών λαών.

Η έκθεση περιλαμβάνει ακόμη και φωτογραφίες του Δραγούμη στην εξορία στην Κορσική και την Σκόπελο (ως αποτέλεσμα της διαφωνίας του με τον Βενιζέλο για τη Μεγάλη Ιδέα και τους όρους συμμετοχής της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο).

Στην ενότητα που αφορά στη δολοφονία του Ίωνος εκτίθεται υλικό από το οικογενειακό αρχείο των Δραγούμηδων, όπως φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων, επικήδειες κορδέλες και σχέδια της αναθηματικής στήλης που στήθηκε λίγο μετά τον θάνατό του επί της Βασιλίσσης Σοφίας, κοντά στο σημείο της δολοφονίας του.

Φυσικά, ο Ίων Δραγούμης είναι γνωστός και για τις σχέσεις του με το άλλο φύλο. Μια προσωπική πτυχή του ανδρός που δεν γίνεται να αποσιωπηθεί. Είναι γνωστές οι σχέσεις του με την Αμερικανίδα Mabel Dunlop, τη δασκάλα Σαπφώ Θείου, την μεγαλοαστή Πηνελόπη Δέλτα και την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη.

Η μουσική επένδυση της έκθεσης βασίζεται σε λίστα που κατέγραψε στο ημερολόγιό του, στις 17 Ιουλίου 1896, ο νεαρός Ίων.

INFO

//Διάρκεια έκθεσης: 15 Οκτωβρίου 2020 – 15 Ιανουαρίου 2021
Οργάνωση: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Τμήμα Αρχείων
Επιμέλεια: Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, Ελευθερία Δαλέζιου, Λήδα Κωστάκη, Νατάσα Λαιμού, Αλέξης Μάλλιαρης
Χώρος: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη, Σουηδίας 54, Κολωνάκι

Διαβάστε ακόμα: Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος – «Μόνον η Αρχαία Μακεδονία είναι μια και ελληνική, τα άλλα είναι βλακείες».

TAGS :
δραγούμης έκθεση Ελεύθεριος Βενιζέλος

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook