40 χρόνια «Λάμψη»: όταν ο Κιούμπρικ όρισε την έννοια του τρόμου

«Heeeere’s Johnny!»…

Από το ένα έρημο δωμάτιο στο άλλο, την ώρα που περπατάει ολόκληρη την αδειοσύνη του ξενοδοχείου. Κρυφοκοιτώντας την ακίνητη ζωή των επίπλων. Τις στιγμές που τα παχιά χαλιά καταπίνουν τα βήματά του. Πιο πολύ: όταν αρχίζει να μιλάει με τον εαυτό του λες και είναι το αντηχείο ενός άλλου αόρατου ανθρώπου. Ο Τζακ Τόρανς καθημερινά πέφτει σε ένα προσωπικό τέναγος. Γίνεται η ρουφήχτρα του βυθού του.

Υπάρχουν ταινίες που όταν προβλήθηκαν διέγραψαν αυτοστιγμεί όλα τα «ante». Εγκαθίδρυσαν ένα «μετά από αυτές» καταλύοντας όλα τα «πριν από αυτές». Η «Λάμψη» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, σαράντα χρόνια από τότε που προβλήθηκε, εξακολουθεί να μετατρέπει τον τρόμο σε κάτι απόλυτα απτό και υλικό. Θαρρείς πως σε περιμένει στη γωνία. Ετοιμάζεται να σου σπάσει την πόρτα με τσεκούρι. Ο κεντρικός ήρωας, ο Τζακ Τόρανς (βλ. Τζακ Νίκολσον), σου χτυπάει σκληρίζοντας ξανά και ξανά «Heeeere’s Johnny!».

Το βλέμμα του Τζακ Νίκολσον δεν το ξεχνάς εύκολα.

Οι ταινίες τρόμου, φυσικά, δεν γεννήθηκαν με τον Κιούμπρικ. Έχει προϋπάρξει ο εμβληματικός «Νοσφεράτου», ο μαιτρ Άλφρεντ Χίτσκοκ, το «Μωρό της Ρόζμαρι» που στοιχειώνει κάθε πόρο του σώματος, ο «Εξορκιστής» που σε οδηγεί σε σημείο καρδιακής προσβολής. Κι όμως, αυτή η ύπουλη δράση του φόβου που σέρνεται σαν κολλώδης ουσία που δεν την καταλαβαίνεις, ενώ υπάρχει και ανεβαίνει συνεχώς πάνω σου (σκέτος κισσός), αυτή η μορφή φόβου παίρνει σάρκα και οστά με τη «Λάμψη».

Είναι κάτι που συμβαίνει προοδευτικά: μέρα με τη μέρα γεννιέται μέσα στον ήρωα η ρίζα του κακού. Δεν είναι υπερφυσικός, δεν φέρει διαβολικές οπλές, δεν είναι ένας serial killer με παιδικά τραύματα. Για τον Τόρανς ξέρουμε όσα χρειάζεται να ξέρουμε. Είναι ένας κοινός τύπος, ένας κλασικός οικογενειάρχης. Έως τη στιγμή που λόγω δουλειάς αναγκάζεται να ζήσει τη δική του καραντίνα.

Ισως τώρα μπορούμε να τον καταλάβουμε περισσότερο κι εμείς που αναγκαστήκαμε να κλειστούμε στα σπίτια μας λόγω του κορωνοϊού. Η κλεισούρα μπορεί να σε τρελάνει. Η ομοιοτυπία των καθημερινών ενεργειών να σου διαλύσει το νευρικό σύστημα. Φυσικά, δεν γίνονται όλοι Τόρανς. Συν ότι αν δεν δεχθούμε μια από τις πάμπολλες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για τη συγκεκριμένη ταινία (έδωσε λαβές και ο Κιούμπρικ με την τελευταία σκηνή), ο Τόρανς επιστρέφει στο ξενοδοχείο Overlook σαν στοιχειό για να εκπληρώσει ένα αιματηρό πεπρωμένο.

Ενα από τα στοιχεία που έχουν μετατρέψει αυτή την ταινία σε cult είναι ότι οι θαυμαστές της την έχουν εμπλέξει μια σειρά από θεωρίες συνωμοσίας, παραφυσικά γεγονότα και κρυφά μηνύματα που θέλουν να πιστεύουν ότι ο Κιούμπρικ άφησε διάσπαρτα μέσα στην ταινία με σκοπό να τα βρουν οι ζηλωτές.

Τα δίδυμα κορίτσια που «βλέπει» ο μικρός Ντάνι.

Ακόμη και χωρίς αυτές τις εκκεντρικότητες, πάντως, η «Λάμψη» δικαίως θεωρείται ανάμεσα στις δέκα καλύτερες ταινίες τρόμου όλων των εποχών. Θα πει κανείς πως ό,τι προέρχεται από τον ειδήμονα του τρόμου, τον Στίβεν Κινγκ φέρει μια ανεξίτηλη σφραγίδα. Και ναι και όχι. Η κατά Κιούμπρικ «Λάμψη» ελάχιστη σχέση έχει με το μυθιστόρημα του Κινγκ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο «Βασιλιάς» να την απορρίψει και να γυρίσει τη δική του βερσιόν ως τηλεοπτική σειρά που πήγε, όμως, άπατη.

Ο Κιούμπρικ έπαιξε με τη φωτιά πριν καν γυρίσει αυτή την ταινία. Είχε προηγηθεί η αποτυχία του με το «Barry Lyndon» και έψαχνε κάτι που θα τραβήξει το ενδιαφέρον του κοινού και των κριτικών. Άρχισε να καταβροχθίζει τα βιβλία του Κινγκ επί ματαίω, ως τη στιγμή που έπεσε στα χέρια του η «Λάμψη». Τότε του ήρθε η επιφοίτηση.

Ως τελειομανής στα όρια του εμμονικού σκέφτηκε αρκετά πάνω στον πρωταγωνιστή. Θα ήταν ο Ρόμπερτ ΝτεΝίρο; Ήταν πολύ πιθανό. Θα ήταν ο Χάρισον Φορντ ή ο Ρόμπιν Γουίλιαμς που ήθελε ο Κινγκ; Ουδείς από αυτούς μπόρεσε να συναγωνιστεί το σκιώδες, δαιμονικό χαμόγελο του Νίκολσον που μοιάζει με λάμα μαχαιριού. Κάπως έτσι πήρε τον ρόλο.

Η Σέλι Ντουβάλ δεν άντεξε από τα ατέλειωτα γυρίσματα και στο τέλος κατέληξε στο νοσοκομείο.

Για το παιδί του, τον μικρό Ντάνι, χρειάζεται να κάνει κάστινγκ σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ και να δει πάνω από πέντε χιλιάδες παιδιά (!) για να καταλήξει στο ένα. Οσο για την Σέλι Ντουβάλ, στο τέλος την τρέλανε με τα απανωτά γυρίσματα με αποτέλεσμα να καταλήξει στο νοσοκομείο.

Λογικό, αφού ο Κιούμπρικ έπαιξε με τις αντοχές των ηθοποιών του κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Χρειάστηκε να αναθεωρήσει πολλές φορές το αρχικό σενάριο, να γυρίσει τη σκηνή με το ρόπαλο του μπέιζμπολ 127 φορές, κάνοντας μάλιστα και παγκόσμιο ρεκόρ για τις πιο πολλές επαναλήψεις. Λέγεται πως ο Νίκολσον στο τέλος κάθε γυρίσματος επέστρεφε στο σπίτι του στα όρια της λιποθυμίας.

Κατά τη διάρκεια της παραγωγής, ο Κιούμπρικ πρόβαλλε το «Eraserhead» του David Lynch στους ηθοποιούς και τους τεχνικούς για να τους μεταφέρει την ατμόσφαιρα που ήθελε να πετύχει στην ταινία. Είχε πάθει τέτοια ψύχωση με την ταινία που δεν άφησε ούτε την παραμικρή λεπτομέρεια να του ξεφύγει.

Η ταινία είναι ορισμός της υπόγειας δράσης. Μπορεί να μας έχει μείνει έντονα χαραγμένο το ψυχωσικό επεισόδιο με το τσεκούρι και τη σπασμένη πόρτα, αλλά το δράμα αναπτύσσεται υπόγεια, κάτω από το… χαλί, στο βάθος του ταραγμένου ψυχισμού του Τόρανς. Αυτό ακριβώς είναι που κάνει την ταινία ακόμη πιο τρομώδη. Το ότι δεν περιμένεις να συναντήσεις το απόλυτο κακό. Κι όμως, έρχεται και σε βρίσκει κατάστηθα.

Ο Κιούμπρικ με τον Νίκολσον σε ένα από τα πολλά… μαραθώνια γυρίσματα της ταινίας.

Ο Κιούμπρικ είχε πει συγκεκριμένα για τον χαρακτήρα του Τόρανς: «Υπάρχει κάτι εγγενώς λάθος με την ανθρώπινη προσωπικότητα. Υπάρχει μια κακή πλευρά σε αυτή. Ένα από τα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ιστορίες τρόμου είναι να μας δείξουν τα αρχέτυπα του ασυνείδητου, μπορούμε να δούμε την σκοτεινή του πλευρά χωρίς να έρθουμε αντιμέτωποι με αυτή απευθείας».

Η ευρωπαϊκή κόπια της ταινίας κυκλοφόρησε στις βρετανικές αίθουσες τον Οκτώβριο του 1980 και ήταν κατά 25 λεπτά πιο σύντομη από την αντίστοιχη αμερικανική κι αυτό διότι ο Κιούμπρικ έκοψε όλες τις σκηνές που διαδραματίζονται εκτός του χώρου του ξενοδοχείου (όσες δεν ήταν μέσα στο κτίριο ή στον λαβύρινθο).

Η αποκατεστημένη κόπια είναι φυσικά η αμερικάνικη, με όλες τις σκηνές που αφαιρέθηκαν και δεν προβλήθηκαν ποτέ στην Ευρώπη (146 λεπτά). Εκεί θα βρούμε και τις σκηνές στο νοσοκομείο που μεταφέρονται μητέρα και γιος, αφού το σκάσουν από το ξενοδοχείο, και η επίσκεψη του διευθυντή του ξενοδοχείου για να δώσει στον μικρό Ντάνι την κίτρινη μπάλα του τένις που ο πατέρας του πέταγε στους τοίχους των δωματίων.

Ο παγωμένος επίλογος…

Πραγματικά, κανείς δεν ξέρει τι συνέβη στο δωμάτιο 237 του ξενοδοχείου Overlook. Πώς έρευσε ένα ποτάμι αίμα στο διάδρομο του ξενοδοχείου; Ποια παλιά κατάρα εισχώρησε στα θεμέλιά του; Τι θα συνέβαινε αν ο μικρός Ντάνι δεν είχε το χάρισμα της τηλεπάθειας και δεν έβλεπε φαντάσματα; Μια ακόμη θεωρία συνωμοσίας πέφτει σαν νερό στο μύλο αυτής της αξεπέραστης ταινίας.

Πάντως, την επόμενη φορά που θα μείνετε καιρό σε ένα μέρος, με την ελπίδα πως δεν θα είναι σε συνθήκες καραντίνας, καλό είναι να ψαχτείτε και να γρηγορείτε. Πότε δεν ξέρεις τι υπάρχει στον καθένα από εμάς και πόσο καλά κρυμμένο είναι.

Διαβάστε ακόμα: 25 χρόνια «Το Μίσος» (La Haine) – η προφητική ταινία για τη βία των πόλεων.

TAGS :
Jack Nicholson Stanley Kubrick ταινία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook