Ναπολέων: «Βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα» και καθαρίσαμε;

Ο Ridley Scott επιχειρεί μια μονοσήμαντη χαρτογράφηση του χαρακτήρα του Ναπολέοντα μέσα από τις μάχες από τη μία, και του πάθους του για την Ιωσηφίνα από την άλλη.

Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο Ridley Scott τόνισε ότι δεν κάνει ιστορικά ντοκιμαντέρ, αλλά κινηματογραφικές ταινίες. Το ξέρουμε πολύ καλά και από τον «Μονομάχο» του: Αυτοκράτορας Κόμμοδος υπήρξε και του άρεσε να μονομαχεί στις αρένες με κοινούς θνητούς, αλλά μέχρι εκεί. Ο Μάξιμος, η υπόσχεση του Τιβέριου προς αυτόν περί διαδοχής και όλα τα σχετικά ήταν μυθοπλασία.

Ο Scott δεν είναι βέβαια ο μόνος στην προσέγγισή του. Σε κάθε ταινία εποχής όπου ο σεναριογράφος και ο σκηνοθέτης παίρνουν πρωτοβουλίες για να ενθέσουν ανύπαρκτα πρόσωπα ή γεγονότα, ρίχνουν στην αρχή της ταινίας ένα «βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα» και καθαρίζουν.

Ο Κρίστοφερ Πλάμερ ως Ουέλινγκτον στο “Βατερλώ” του Σεργκέι Μπονταρτσούκ (1970).

Και όχι μόνο σε ταινίες εποχής: στο «Bohemian Rhapsody» (του οποίου η ιστορία εξελίσσεται μόλις 40 χρόνια πριν) υποτίθεται ότι οι Queen αποφασίζουν να λάβουν μέρος στο Live Aid για να αποτελέσει το κύκνειο άσμα τους, όταν ο Mercury ανακαλύπτει ότι έχει AIDS. Ωραίο θα ήταν, μόνο που η συναυλία έγινε το 1985, όταν ο τραγουδιστής των Queen ήταν υγιέστατος. Αρρώστησε λίγα χρόνια μετά. Δεν είναι όμως πιο πιασάρικο;

Προσωπικά, με ενοχλούν οι ιστορικές αυθαιρεσίες. Τις καταλαβαίνω έως ένα βαθμό, όταν προσθέτουν στο κινηματογραφικό αποτέλεσμα χωρίς να μειώνουν την αξιοπιστία του εγχειρήματος. Το να διανθίζεις π.χ. το σενάριο με μια ανύπαρκτη παλλακίδα ενός βασιλιά δεν αλλάζει την ιστορία γιατί οι βασιλιάδες είχαν όλοι παλλακίδες· μια παραπάνω δεν αλλάζει την ουσία.

Αλλά το να διαστρεβλώνεις τα γεγονότα και τους χαρακτήρες στο βωμό του θεάματος και, κυρίως, του αφηγήματος που θες να περάσεις, είναι άλλο. Το αφήγημα στο «Ναπολέων» είναι η εμμονή του Κορσικανού με την Ιωσηφίνα. Από τη γνωριμία τους μέχρι το θάνατό του όλη του η ζωή στο έργο περιστρέφεται γύρω της. Και βέβαια, το ότι ήταν τόσο ερωτευμένος μαζί της ώστε να ανέχεται ακόμα και τις απιστίες της είναι γεγονός.

Βατερλώ: Στο κέντρο το Μουσείο, κάτω από τον τρούλλο μαζί με το μνημείο-ανάχωμα. Δεξιά του μνημείου, το πεδίο της μάχης.

Για να υποστηρίξει όμως το αφήγημα, το φιλμ τραβάει το concept σαν καράβι στο βουνό. Μας δείχνει ότι ο Ναπολέων εγκατέλειψε την εκστρατεία της Αιγύπτου όταν έμαθε ότι η σύζυγός του είχε εραστή (και όχι γιατί η Γαλλία γνώριζε ήττες στην Ευρώπη). Μας δείχνει επίσης ότι γύρισε από την εξορία στην Έλβα γιατί του έλειπε η Ιωσηφίνα. (Στη σφαίρα του μεταφυσικού ίσως, γιατί όταν γύρισε από την Έλβα, αυτή είχε ήδη πεθάνει ένα χρόνο πριν).

Οι αυθαιρεσίες αυτές δεν είναι οι μοναδικές. Τί προσθέτει η εικόνα του Ναπολέοντα να παρακολουθεί την εκτέλεση της Μαρίας Αντουανέτας; (Δεν ήταν παρών). Τί προσθέτει η παρουσία του Λουδοβίκου 18ου στο Συνέδριο της Βιέννης; (Δεν ήταν παρών). Κι όσο για τη συνάντησή του με το Δούκα του Γουέλλινγκτον, ούτε αυτή έγινε ποτέ, αλλά «γράφει» ωραία στην οθόνη.

Δεν είναι όμως αυτό το μόνο προβληματικό στοιχείο στην ταινία. Είναι και η μονοσήμαντη χαρτογράφηση του χαρακτήρα του Ναπολέοντα μέσα από τις μάχες από τη μία, και του πάθους του για την Ιωσηφίνα από την άλλη. Το όραμά του για ένα σύγχρονο κράτος και οι ικανότητές του στην πολιτική διοίκηση, που έφεραν την αναμόρφωση της Γαλλίας, δεν φαίνονται πουθενά.

Βατερλώ: Η νότια πύλη της φάρμας Hougoumont – “η μάχη μέσα στη μάχη” όπως τη χαρακτήρισε ο Γουέλινγκτον.

Για παράδειγμα, ο Ναπολεόντειος Κώδικας του 1804 έχει θέσει τις βάσεις στους περισσότερους σημερινούς αστικούς κώδικες του κόσμου. Επίσης, οι δεύτεροι ρόλοι είναι υποβαθμισμένοι. Με εξαίρεση τον Ταλευράνδο, δεν αναδεικνύονται πουθενά οι στενοί του συνεργάτες, στρατηγοί και υπουργοί, που συντέλεσαν στις στρατιωτικές και πολιτικές του επιτυχίες.

Τελικά, αξίζει το έργο; Βεβαίως και αξίζει και βλέπεται πολύ ευχάριστα. Γι αυτούς που τους αρέσουν τα πολεμικά έργα, οι σκηνές των μαχών είναι εξαιρετικές. Μέσα από μια εναλλαγή κοντινών και μακρινών πλάνων, οι μάχες της Τουλόν (1793), του Αούστερλιτς (1804), του Μποροντίνο (1812) και του Βατερλώ (1815) αποδίδονται όχι μόνο θεαματικά, αλλά και με τρόπο που δείχνει στο θεατή τί έγινε στο πεδίο της μάχης. Και μάλιστα, δείχνουν και το σημαντικό ρόλο του πυροβολικού, που ήταν η ειδικότητα του Κορσικανού. (Η μοναδική ανορθογραφία είναι η εφεύρεση χαρακωμάτων στο Βατερλώ, 100 χρόνια πριν από την εμφάνισή τους).

Wellington Museum: Αναπαράσταση της προσθετικής επέμβασης στο Λόρδο Uxbridge, πρωτοποριακή για την εποχή.

Επίσης, η αποτύπωση της εποχής είναι πολύ καλή. Η κινηματογράφηση σε τοποθεσίες που συνέβησαν τα γεγονότα συντελεί σε αυτό, ενώ τα κοστούμια και τα ντεκόρ είναι ψαγμένα στη λεπτομέρεια. Ακόμα και η σκηνή της αυτο-ενθρόνισης του Αυτοκράτορα στην Παναγία των Παρισίων, είναι αναπαράσταση του πίνακα του Νταβίντ (ο οποίος μάλιστα διακρίνεται να ζωγραφίζει το γεγονός κατά τη διάρκεια της τελετής).

Και βέβαια, οι ηθοποιοί προσθέτουν στη λάμψη του έργου. Ο Joaquin Phoenix είναι καλός ακόμα και όταν παίζει έναν «μπερδεμένο» Ναπολέοντα, η Vanessa Kirby είναι μια… πραγματική Ιωσηφίνα και όλο το cast είναι εξαιρετικό, προεξάρχοντος του Rupert Everett που αποδίδει επιτυχημένα όχι μόνο τη στρατηγική ικανότητα, αλλά και την ταξική ταυτότητα του Γουέλινγκτον.

Οι δε σκηνές που οι «μεγάλοι» (Αυτοκράτορες) συζητούν για ειρήνη και πόλεμο σαν κύριοι ντυμένοι με τα καλά τους πίνοντας κρασί ενώ έχουν χαθεί δεκάδες χιλιάδες «μικροί» (στρατιώτες), είναι συγκλονιστικά αποκαλυπτική.

Η πλακέτα στην κορυφή του μνημείου δείχνει τις τοποθεσίες και τη διάταξη των στρατευμάτων.

Τώρα, αν ενδιαφέρεστε περισσότερο για το θέμα, δείτε (ή ξαναδείτε) το «Βατερλώ» του 1970 (ελεύθερο στο YouTube). Εστιάζει βέβαια μόνο στην ομώνυμη μάχη, αλλά είναι ιστορικά πιο ακριβές, και οι δύο πρωταγωνιστές είναι ασυναγώνιστοι (Rod Steiger ως Ναπολέων και Christopher Plummer ως Δούκας του Γουέλινγκτον).

Και αν ενδιαφέρεστε ακόμα περισσότερο, αξίζει να επισκεφθείτε το Βατερλώ. Είναι μόλις 20’ με το τραίνο από τις Βρυξέλλες και μια ωραία πόλη για τουρισμό, ούτως ή άλλως. Στο Βατερλώ θα δείτε αυτά που θα έπρεπε να βλέπουμε εμείς και οι τουρίστες μας στις Θερμοπύλες, στο Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στο Άκτιο, στους Φιλίππους, στο Ναβαρίνο και σε άλλες τοποθεσίες της χώρας μας όπου άλλαξε η ευρωπαϊκή ιστορία.

Στην πόλη του Βατερλώ θα δείτε το Μουσείο του Γουέλινγκτον που στεγάζεται στο κτήριο που χρησιμοποίησε ως αρχηγείο. Περιλαμβάνει αυθεντικά ρούχα (το παλτό του Δούκα στην εκστρατεία της Ισπανίας, στρατιωτικές στολές, ακόμα και ενδύματα από τον χορό στον οποίο ο Δούκας έμαθε ότι ο Ναπολέων προελαύνει προς τις Βρυξέλλες), αλληλογραφία του προς το Λονδίνο, συλλυπητήριο γράμμα προς την οικογένεια του υπασπιστή του, όπλα, εξοπλισμό, σημαίες, την περικεφαλαία του Μπλύχερ, ακόμα και αναπαράσταση του προσθετικού ποδιού του Λόρδου Άξμπριντζ. (Είναι ο επιτελάρχης του ιππικού, δίπλα στον Δούκα, στην ταινία «Βατερλώ» που του λέει «Sir, μόλις έχασα το πόδι μου»).

Αναπαράσταση πολεμικών επιχειρήσεων (πηγή: waterloo1815.be)

Στο πεδίο της μάχης, τρία χιλιόμετρα από την πόλη, τα αξιοθέατα είναι πολλά: η φάρμα του Caillou, αρχηγείο του Ναπολέοντα· το Ανάχωμα του Λιονταριού, λόφος ύψους 40 μέτρων, που δημιουργήθηκε το 1820 από έδαφος των διαφορετικών πεδίων της μάχης, με πανοραμική θέα του πεδίου· το υπόγειο Μουσείο της Μάχης, που μέσα σε 2.000 τμ έχει τα πάντα: ταινία 4D μικρού μήκους σε προβολή 180°, κέρινα ομοιώματα όλων των στρατευμάτων που έλαβαν μέρος, όπλα, και μια εκπληκτική αναπαράσταση της μάχης σε μακέτα, με χιλιάδες (ναι, χιλιάδες) στρατιώτες.

Περπατώντας 1,5 χλμ πιο μακριά, υπάρχει η φάρμα του Hougoumont που καταλήφθηκε και ανακαταλήφθηκε από Γάλλους και Άγγλους μετά από λυσσώδεις μάχες 10 ωρών. Στη διαδρομή υπάρχουν πινακίδες, αλλά και μικρά μνημεία για ανθρώπους που χάθηκαν εκεί. Φεύγοντας, μπορείτε να πιείτε και να φάτε στο «Στρατόπεδο του Αυτοκράτορα» και στo «Ζυθοποιείο Γουέλινγκτον».

Α, και κάτι άλλο: κάθε καλοκαίρι, κοντά στην επέτειο της μάχης, ειδικά εκπαιδευμένα σώματα στρατού κάνουν μια ενδεικτική αναπαράσταση. Φαντάζομαι ότι εκεί χρειάζεται να κλείσετε εισιτήριο νωρίς…

Ο Μωρίς Σιακκής σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες «εδώ» και «έξω», δούλεψε 30 χρόνια στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία και έχει μόνιμη αδυναμία στη μουσική, την ιστορική έρευνα και τα ταξίδια. Έχει κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές, έχει γράψει άρθρα και έχει δημοσιεύσει δύο βιβλία για την ιστορική εξέλιξη της ροκ μουσικής. Σύντομα δημοσιεύεται το τρίτο του βιβλίο.

Διαβάστε ακόμα: Είδαμε τον «Ναπολέοντα».  Χορταστικό θέαμα, αναποφάσιστη οπτική γωνία.

TAGS :
ιστορία Ναπολέων

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook