Πιότρ Κροπότκιν: ποιος ήταν ο πρίγκιπας του αναρχισμού;

Στα έργα του είναι διάχυτος ο επηρεασμός του από την Παρισινή Κομμούνα που αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο της αναρχοκομμουνιστικής θεωρίας του.

Οι παλαιότεροι θαμώνες των Εξαρχείων θα το θυμούνται. Τότε που η πλατεία δεν ήταν μια φλύκταινα τυφλής βίας (τουλάχιστον όχι μόνο αυτό) και κατά το βράδυ έβγαιναν οι θεωρητικοί του αναρχισμού, εξηντάρηδες μπαρουτοκαπνισμένοι, και αγόρευσαν περί του αντικειμένου όχι κραδαίνοντας μολότοφ, αλλά «ιερά» βιβλία που μιλούσαν για την ανιερότητα  της αστικής τάξης.

Οι πιο ψαγμένοι και μυημένοι ήξεραν πως αν ήθελαν να επιμορφωθούν για την ουσία της αναρχίας θα έπρεπε να καταφέρουν να μπουν στο άδυτο της αίθουσας Γκίνη στο Πολυτεχνείο όπου γίνονταν συχνά συνελεύσεις αναρχικών ομάδων. Εκεί, λοιπόν, δεν υπήρχε περίπτωση να μην ακούσεις ένα όνομα να βγαίνει από τα στόματα των «μεγάλων»: Πιότρ Κροπότκιν.

Αν δεν ήξερες έπρεπε να μάθεις. Αν δεν είχες κάποιον να σου πει έπρεπε απαραιτήτως να διαβάσεις γι’ αυτόν. Να μελετήσεις αυτά που είχε γράψει. Ο Κροπότκιν δεν ήταν ένας απλός πρωτοπόρος του αναρχισμού στην Ευρώπη. Ήταν ένας πρίγκιπας επί των τιμών. Όσο πριγκιπική αξία μπορεί να προσδώσει κανείς σε έναν άνθρωπο που αρνιόταν κάθε εξουσία.

Ακολουθώντας την πορεία που ο πατέρας του χάραξε για ‘κείνον, σε ηλικία 15 ετών θα βρεθεί στην επίλεκτη στρατιωτική σχολή, το Σώμα των Πριγκίπων.

Ο εν λόγω γεννήθηκε σαν σήμερα, 9 Δεκεμβρίου 1842, στη Μόσχα. Πατέρας του ήταν ο πρίγκιπας Αλεξέι Πέτροβιτς Κροπότκιν, αξιωματικός του στρατού του Τσάρου και μητέρα του η Αικατερίνα Νικολάεβνα Σουλίμα, κόρη στρατηγού με φιλελεύθερες ιδέες για την εποχή της, την οποία όμως ο Κροπότκιν θα χάσει σε νεαρή ηλικία.

Ο αδόκητος χαμός θα λειτουργήσει επιβαρυντικά στον μικρό Πιότρ και η ψυχοσύνθεσή του θα κλονιστεί περαιτέρω όταν ο πατέρας του θα ξαναπαντρευτεί μία αυταρχική γυναίκα και οι σχέσεις τους θα φτάσουν στο απροχώρητο. Ακολουθώντας την πορεία που ο πατέρας του χάραξε για ‘κείνον, σε ηλικία 15 ετών θα βρεθεί στην επίλεκτη στρατιωτική σχολή, το Σώμα των Πριγκίπων.

Θα αντιδράσει σθεναρά και θα ξεκινήσει ένα εσωτερικό ταξίδι αυτογνωσίας. Διαβάζει μανιωδώς, στήνει μια ερασιτεχνική εφημερίδα, δείχνει να έχει άλλα πράγματα στο μυαλό του. Αποφοιτώντας από τη σχολή θα ζητήσει να μετατεθεί σε σύνταγμα της Σιβηρίας.

Εκεί θα παραμείνει πέντε χρόνια τα οποία γεμίζει με γεωγραφικές έρευνες και μελέτες. Όταν θα του προταθεί η θέση του Γραμματέα της Γεωγραφικής Υπηρεσίας, θα αρνηθεί. Το ίδιο θα κάνει και αργότερα. Οι τίτλοι δεν του έλεγαν τίποτα. Αυτό που έτρεφε ήταν ο αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη. Μόλις έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μέσα του ο επαναστάτης Πιότρ.

Είναι φίλεργος και επίμονος. Ταξιδεύει ανά την Ευρώπη για να οσμιστεί τα ζητήματα που αφορούν το εργατικό κίνημα. Φτάνει στην Ελβετία και γίνεται μέλος της Πρώτης Διεθνούς. Μυείται σταδιακά στον σοσιαλισμό, αλλά γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται να εγκλωβιστεί σε ένα λανθασμένο ιδεολογικό σχήμα. Κάπως έτσι εισέρχεται στον κόσμο του αναρχισμού.

Επιστρέφει στη Ρωσία και εντάσσεται στην επαναστατική ομάδα των Τσαϊκόφσκι (κι όμως, η ομάδα αποτελείται από μεγαλοαστούς και αριστοκράτες νέους). Το 1876 θα φυλακιστεί για τη δράση του και έπειτα από δύο χρόνια εγκλεισμού καταφέρνει να αποδράσει. Φεύγει εκ νέου για την Ευρώπη και μεταξύ Ελβετίας, Γαλλίας και Αγγλίας θα αρχίσει να αναπτύσσει σε βάθος τον συγγραφικό και θεωρητικό του εαυτό.

Από τα χέρια του να βγει ο ύμνος του αναρχοκομμουνισμού «The Conquest of Bread» («Η κατάκτηση του ψωμιού») και έργα όπως: «Mutual Aid» («Αλληλοβοήθεια»), «Memoirs of a Revolutionist» («Αναμνήσεις ενός επαναστάτη»), «Fields, Factories and Workshops» («Αγροί, εργοστάσια, εργαστήρια»). Στα έργα του είναι διάχυτος ο επηρεασμός του από την Παρισινή Κομμούνα που αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο της αναρχοκομμουνιστικής θεωρίας του.

Από τα χέρια του να βγει ο ύμνος του αναρχοκομμουνισμού «The Conquest of Bread» (artwork: rbth.com)

Η θεωρητική του σκευή έχει σχεδόν μορφοποιηθεί όπως θα διαφανεί και στο «The Conquest of Bread». Εκεί γράφει μεταξύ άλλων: «Κάθε κοινωνία που έχει καταργήσει την ιδιωτική ιδιοκτησία θα αναγκαστεί, υποστηρίζουμε, να οργανωθεί στις γραμμές της Κομμουνιστικής Αναρχίας. Η Αναρχία οδηγεί στον Κομμουνισμό και ο Κομμουνισμός στην Αναρχία, που είναι και οι δυο τους εκφράσεις της κυρίαρχης τάσης στις σύγχρονες κοινωνίες, της αναζήτησης της ισότητας».

Ο Κροπότκιν θεωρεί πως η δύναμη που κατέχουν οι παραδεδεγμένες εξουσίες πρέπει να περάσει στις λαϊκές μάζες. Είναι ο μόνος τρόπος για να ανδρωθεί η επανάσταση. «Οι κομμουνιστικές οργανώσεις δεν μπορεί να αφεθούν να δημιουργηθούν από νομοθετικά σώματα που ονομάζονται κοινοβούλια, δημοτικά ή κοινοτικά συμβούλια. Πρέπει να είναι δουλειά όλων, μια φυσική ανάπτυξη, ένα παράγωγο της εποικοδομητικής μεγαλοφυΐας των μαζών».

Δεν το κρύβει πως είναι ριζικά αντικαπιταλιστής και αντιεξουσιαστής. Επιμένει πως μόνο όταν η εργατική τάξη πάρει στα χέρια της τα ηνία του κράτους θα μπορεί να αναπτυχθεί η κοινωνική επανάσταση. Είναι κατά της ατομικής ιδιοκτησίας και κάνει λόγο για ελεύθερη διάθεση όλων των αγαθών και υπηρεσιών, θεωρώντας το σύστημα της καπιταλιστικής παραγωγής εμπόδιο για την πρόοδο. Φυσικά, είναι πολέμιος της παραδοσιακής κρατικής υπόστασης απορρίπτοντας τον μηχανισμό της αγοράς και το μισθολογικό σύστημα.

Η στάση που κρατάει απέναντι στους μπολσεβίκους είναι έντονα κριτική (σκίτσο: Rey).

Από την άλλη, όμως, δεν διστάζει να ξεσπαθώσει και κατά των κολεκτίβων. «Κατά τη γνώμη μας οι κολεκτιβιστές υποπίπτουν σε ένα διπλό σφάλμα στα σχέδιά τους για την αναδόμηση της κοινωνίας. Ενώ κάνουν λόγο για την κατάργηση του καπιταλιστικού συστήματος, σκοπεύουν απ’ την άλλη να διατηρήσουν δύο θεσμούς που αποτελούν καθαυτή τη βάση του συστήματος αυτού και οι οποίοι είναι η Κυβέρνηση των Αντιπροσώπων και το Μισθολογικό Σύστημα», γράφει χαρακτηριστικά.

Η μνημειώδης φράση-οδηγός του Μαρξ «Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του», αποτελεί για τον Κροπότκιν τη βάση του οικονομικού συστήματος που οφείλει να εγκαθιδρυθεί στη νέα κοινωνία.

Επί 40 ολόκληρα χρόνια ο Κροπότκιν, ως πλάνης κάτοικος της Ευρώπης, αναζητεί και βρίσκει την έδρα των θεωριών του. Μεγάλος πια, στα 75 του, αποφασίζει να επιστρέψει στη Ρωσία (τον Ιούνιο του 1917). Εκεί θα διαπιστώσει πως όχι μόνο δεν έχει ξεχαστεί από τους συμπατριώτες του, αλλά συν τω χρόνω έγινε μια μυθική μορφή.

Θα τον υποδεχθούν 60.000 Ρώσοι, ενώ θα γίνει δεκτός από την προσωρινή επαναστατική Κυβέρνηση του Αλεξάντερ Κερένσκι. Θα του προταθεί η θέση του του Υπουργού Παιδείας, αλλά θα την αρνηθεί. Με τα χρόνια δεν έχει αλλάξει καθόλου: κανένα οφίτσιο δεν τον δελεάζει.

Η στάση που κρατάει απέναντι στους μπολσεβίκους είναι έντονα κριτική. Οι επιστολές του προς τον Λένιν είναι αψευδής μάρτυρας. Ωστόσο, δεν λειτουργεί υπονομευτικά. Αντίθετα, θα δράσει εναντίον των αντεπαναστατών και των ξένων δυνάμεων που στάλθηκαν στη Ρωσία για να καταπνίξουν την Οκτωβριανή Επανάσταση.

Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υποστήριξε τη Γαλλία, τη Ρωσία και τις συμμαχικές της δυνάμεις εναντίον της Γερμανίας, μια κίνηση που προκάλεσε έκπληξη ανάμεσα σε συντρόφους του. Ο Μαλατέστα, μάλιστα, τον κατηγόρησε πως εγκαταλείπει τις θεμελιώδεις αναρχικές αρχές και τελικά ο Κροπότκιν αποξενώθηκε από την κύρια τάση του αναρχικού κινήματος της εποχής.

Οι δυνάμεις του, όμως, έχουν αρχίσει να εξασθενούν. Το σώμα του τον προδίδει. Η χρόνια βρογχίτιδα από την οποία υπέφερε τον γονάτισε, καθώς ένα κρυολόγημα θα εξελιχθεί σε πνευμονία. Στις 8 Φεβρουαρίου 1921, πριν προλάβει να τελειώσει το τελευταίο του έργο «Ethics», ο θεωρητικός του αναρχοκομμουνισμού θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο Ντμίτροβ. Ο Λένιν, όταν πληροφορήθηκε ότι ο Κροπότκιν αρρώστησε, έστειλε ειδικό τραίνο με γιατρούς και τρόφιμα στο Ντμιτρόφ. Ήταν, όμως, πολύ αργά.

Θα του προταθεί η θέση του του Υπουργού Παιδείας από την Επαναστατική Κυβέρνηση του Κερένσκι, αλλά θα την αρνηθεί.

Η κηδεία του έγινε στο κοιμητήριο Νοβοντεβίτσι της Μόσχας παρουσία δεκάδων χιλιάδων αναρχικών και μετατράπηκε σε πορεία διαμαρτυρίας κατά των Μπολσεβίκων με την ανοχή του Λένιν, που διέβλεψε πως μια χειρουργική επέμβαση θα οδηγούσε γενικευμένα επεισόδια με άγνωστη κατάληξη. Στην ουσία εκείνη η συγκέντρωση θα σημάνει την αρχή και των τέλος των αναρχικών στη Ρωσία. Ο «πατέρας» τους μόλις είχε σιγήσει.

Εντούτοις, ακόμη και στις μέρες μας το όνομά του μνημονεύεται. Τα κείμενά του είναι εγκόλπια δράσης και θεωρητικής ανάλυσης. Μπορεί να πιστεύουμε πως οι σύγχρονοι αναρχικοί δεν είναι τίποτα παραπάνω από μπαχαλάκηδες που αρέσκονται να βλέπουν φλεγόμενα μανιτάρια βίας στους δρόμους της Αθήνας, εντούτοις πάντα θα υπάρχουν και οι αιώνιοι εραστές της μεγάλης επανάστασης που θα αλλάξει τον κόσμο στέλνοντας τους αστούς στο χρονοντούλαπο. Δεν είναι κακό να ονειρεύεσαι, σωστά;

Διαβάστε ακόμα: Ποιος ήταν ο Νίκος Πουλαντζάς;

TAGS :
αναρχία ιστορία Κομμουνισμός παρισινή Κομμούνα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook