Richard Serra: Ο άνθρωπος που διατάραξε τα όρια μεταξύ τέχνης και αρχιτεκτονικής

Το έργο του «The Matter of Time» στο Guggenheim του Μπιλμάο. Δεξιά, ο Richard Serra. (Φωτογραφία: mubi.com)

Αν νιώσατε μια ανεπαίσθητη δόνηση, φταίει που έπεσε ένας τιτάνας της σύγχρονης τέχνης και του μοντερνισμού, αφήνοντας πίσω του ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στο τοπίο της γλυπτικής έκφρασης. Μπορεί μια τέτοια εισαγωγή να μοιάζει με υπερβολή, όμως δεν σκέφτηκα καταλληλότερη για να ταιριάζει ή τελος πάντων να επικοινωνεί με την μεγάλη κλίμακα των έργων του Richard Serra, ο οποίος πέθανε χθες.

Ένας από τους καλύτερους της γενιάς του, ο οραματιστής καλλιτέχνης που φημίζεται για τις μνημειώδεις site-specific ατσάλινες εγκαταστάσεις του, έφυγε από τον κόσμο, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά που θα αντηχεί το βάρος της δημιουργικής του ιδιοφυΐας. Δεν ήταν μόνο ένα είδωλο της σύγχρονης γλυπτικής, αλλά ένας καινοτόμος στοχαστής του δημόσιου χώρου και της μεγάλης φόρμας.

Το έργο του Serra «Snake στο Guggenheim του Μπιλμάο.

Το ταξίδι του Richard Serra ξεκίνησε μέσα στην αναταραχή της μεταπολεμικής Αμερικής, ένα χωνευτήρι εκρηκτικής δημιουργικότητας και απεριόριστων φιλοδοξιών. Γεννημένος στο Σαν Φρανσίσκο το 1939, ο Serra αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή του μινιμαλιστικού κινήματος – μιας πρωτοπόρου καλλιτεχνικής εξερεύνησης που απέφευγε την ωραιοποίηση και προτιμούσε τις ωμές, στοιχειώδεις μορφές. Ωστόσο, ήταν η μαεστρία του στο χειρισμό του σιδήρου που θα καθόριζε την καλλιτεχνική του κληρονομιά, αναδεικνύοντάς τον σε πραγματικό οραματιστή της χωρικής σύνθεσης.

Τα γλυπτά του Serra δεν ήταν απλώς αντικείμενα προς παρατήρηση, ήταν εμπειρίες από μόνα τους, μονολιθικές μορφές που απαιτούσαν να τις αισθανθείς, να τις διασχίσεις και να τις μελετήσεις. Από τα πανύψηλα τόξα του «Tilted Arc» μέχρι τους λαβυρινθώδεις διαδρόμους του «Maze», οι δημιουργίες του Καλιφορνέζου καλλιτέχνη μεταμόρφωναν το φυσικό περιβάλλον, διαμορφώνοντας την ίδια την ουσία των χώρων στους οποίους κατοικούσαν. Η χρήση βιομηχανικών υλικών, όπως ο διαβρωμένος χάλυβας, προσέδωσε στα έργα του μια αίσθηση μονιμότητας και διαχρονικότητας, αποτελώντας μαρτυρίες για τη διαρκή δύναμη της ανθρώπινης εφευρετικότητας.

Ο Richard Serra στο Παρίσι το 2006, μέσα από τον φακό της Barbara Klemm.

Ο ίδιος είχε δηλώσει: «Η επανάληψη είναι το τελετουργικό της εμμονής. Η επανάληψη είναι ένας τρόπος για να υπερνικήσουμε την αναποφασιστικότητα της αρχής. Το να επιμένεις και να αρχίζεις ξανά και ξανά σημαίνει να συνεχίζεις την εμμονή με την εργασία. Η εργασία βγαίνει από την εργασία. Για να εργαστείτε πρέπει να εργάζεστε ήδη».

Ενδεχομένως, η μεγαλύτερη συμβολή του Serra να έγκειται στην ικανότητά του να προκαλεί και να διεγείρει την αντίληψή μας για τον χώρο και τη μορφή – να διαταράσσει τα όρια μεταξύ τέχνης και αρχιτεκτονικής, μεταξύ του απτού και του άυλου, και αυτό είναι που προσωπικά με γοητεύει σε εκείνον.

Με τους πανύψηλους χαλύβδινους μονόλιθους και τις τολμηρές χωρικές παρεμβάσεις του, μας έχει χαρίσει μια ομορφιά που θα απολαύσουν και οι επόμενες γενιές.

Τα γλυπτά του, με τις ελικοειδείς καμπύλες και την επιβλητική μάζα τους, καλούσαν τους θεατές να αντιμετωπίσουν την εγγενή ένταση μεταξύ στερεότητας και ρευστότητας, μεταξύ περιορισμού και απελευθέρωσης. Με αυτή την έννοια, ο Serra δεν ήταν απλώς ένας γλύπτης, αλλά ένας αρχιτέκτονας της εμπειρίας – ένας μαέστρος της χωρικής δυναμικής που σμιλεύει όχι μόνο τον χάλυβα αλλά και την ίδια την ουσία της αντιληπτικής μας πραγματικότητας.

Από την έκθεση στο MoMA το 2007. (Φωτογραφία: moma.org)

Με το θάνατο του Richard Serra, η υπέρβαση των περιορισμών του υλικού κόσμου γίνεται δυσκολότερη –  μένει το έργο του να αφήνει διδαχές και να προκαλεί συναισθήματα. Με τους πανύψηλους χαλύβδινους μονόλιθους και τις τολμηρές χωρικές παρεμβάσεις του, μας έχει χαρίσει μια ομορφιά που θα απολαύσουν και οι επόμενες γενιές – μια ομορφιά που ξεπερνά τα όρια του χρόνου και του χώρου και ζει αιώνια στα χρονικά του καλλιτεχνικού μεγαλείου.

Άλλωστε, όπως λέει κι ο John Keats στην πρώτη γραμμή του ποιήματος Ενδυμίων, “a thing of beauty is a joy for ever”.

Διαβάστε ακόμα: Αποχαιρετώντας τον Marcello Gandini – Αυτός ήταν ο «πατέρας» των πρώτων supercars

TAGS :
design Richard Serra αρχιτεκτονική τέχνη

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook