Κατερίνα Χατζηνικολάου: «Με εμπνέουν οι καλλιτέχνες που δεν ζουν σε κουτάκια»

“Θέλει δύναμη και υπομονή και επιμονή για να πάρεις μια τέτοια θέση, όπως αυτή της εξάρχουσας, και να δείξεις και στους άλλους ότι όντως αυτή η θέση σου ανήκει”.

Σχεδόν ένας χρόνος έχει συμπληρωθεί από εκείνο το αξιοσημείωτο βράδυ (10 Ιανουαρίου 2023),  που μια άγνωστη κοπέλα ανέβηκε στη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς και γύρισε τα νώτα στο κοινό για να δώσει το ΛΑ στην ορχήστρα. Ήταν η Κατερίνα Χατζηνικολάου, κόρη Ελλήνων μεταναστών από τη Γουμένισσα της Μακεδονίας μεγαλωμένη και σπουδαγμένη στη Γερμανία, και πρώτη γυναίκα εξάρχουσα (πρώτο βιολί) στην ιστορία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (ΚΟΑ).

Από τότε μεσολάβησαν πολλές τακτικές εμφανίσεις με την ΚΟΑ, ένα πολύ επιτυχημένο ατομικό ρεσιτάλ στην αίθουσα του Ωδείου Φίλιππος Νάκας (με τον Απόστολο Παλιό στο πιάνο) και πρόσφατα η έκτακτη συμμετοχή της στην εξαιρετικά επιτυχημένη αναβίωση της όπερας Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενκ στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Σήμερα, 15 Νοεμβρίου, στο Ωδείο Αθηνών, θα είναι η πρώτη της αμιγώς σολιστική εμφάνιση με την Ορχήστρα Φιλαρμόνια Αθηνών, όπου θα ερμηνεύσει τη Σερενάτα του Λέοναρντ Μπέρνσταιν, ένα σαγηνευτικό έργο εμπνευσμένο από το Συμπόσιο του Πλάτωνα.

“Αυτό που πιστεύω είναι ότι πάντα υπάρχει περιθώριο προς τα μπρος”,

-Τι σε τράβηξε καταρχήν στη μουσική;

Ξεκίνησα στη Γουμένισσα, στο Κιλκίς, με μία Ρωσίδα καθηγήτρια, όταν ήμουν 4 χρόνων. Οι γονείς μου δεν είναι μουσικοί, αλλά αγαπάμε πάρα πολύ τη μουσική και γενικά υπήρχε πολλή μουσική στο σπίτι.

–Όλα τα είδη; Κλασική κιόλας;

Όχι, όχι κλασική, καθόλου κλασική.

–Οτιδήποτε άλλο δηλαδή!

Ναι! Και τυχαίνει μια φορά, όταν ήμουν μικρή, να δω στην τηλεόραση την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών – ή μια άλλη ελληνική ορχήστρα, δεν θυμάμαι πλέον. Είχα ενθουσιαστεί τόσο πολύ από αυτό το σύνολο το μεγάλο που κάνει μουσική, που ο πατέρας μου με είδε πόσο ενθουσιασμένη ήμουν και με ρώτησε: “Θέλεις να μάθεις και εσύ ένα όργανο από αυτά που βλέπεις” και εγώ είπα: “Ναι, θέλω να μάθω αυτό εκεί μπροστά που κάθεται”.

-Ακούγεται σαν παραμύθι!

Δεν ήξερα καν τι είναι, αλλά ήθελα να το δοκιμάσω. Και έτσι αποφάσισαν οι γονείς μου να με πάνε στο μοναδικό ωδείο το οποίο υπήρχε κάπου εκεί κοντά στο χωριό μας, γιατί ήμασταν σε ένα μικρό χωριό, τη Γοργόπη, και είμαι πάρα πολύ τυχερή που είχα από την αρχή αυτή την καθηγήτρια από τη Ρωσία, την κυρία Ελένη Αμανατίδου. Από κει και πέρα εξελίχθηκαν τα πράγματα και έφυγα μετά από δύο χρόνια στο εξωτερικό, στη Γερμανία με τους γονείς μου και συνέχισα εκεί τις σπουδές μου.

-Πώς έγινε αυτή η μετοίκηση στη Γερμανία;

Η γιαγιά μου και ο παππούς μου είχαν φύγει από την Ελλάδα και είχαν πάει στη Γερμανία, και εκεί γεννήθηκε και η μητέρα μου. Οι γονείς μου γνωριστήκαν στη Γερμανία σαν Έλληνες παιδιά μεταναστών και αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα τα χρόνια του 90, οπότε τα πρώτα χρόνια μεγάλωσα και εγώ στην Ελλάδα. Το 1997-8  αποφάσισαν να επιστρέψουν στη Γερμανία, και φύγαμε στο Recklinghausen. Είναι μεταξύ Ντόρτμουντ και Έσσεν, στη Ρηνανία.

“Από τη στιγμή που αγαπάς αυτό που κάνεις, σου ανοίγουν ταυτοχρόνως άλλα επίπεδα, άλλοι κόσμοι”.

-Στο βιομηχανικό κέντρο της Γερμανίας δηλαδή.

Ακριβώς. Εκεί πέρα όταν μετακομίσαμε οι γονείς μου είχαν τόσα άλλα πράγματα που δεν είχαν τον χρόνο τον πρώτο καιρό να με γράψουν στο μουσικό σχολείο. Μετά από τρεις μήνες χωρίς βιολί, ξαφνικά με ρωτάει η μαμά μου, επειδή το είχα πάρει και το βιολί μαζί: “Θέλεις να το συνεχίσεις”; και εγώ λέω: “Ναι, θέλω!” Στο Ωδείο παρόλο που δεν είχα κάνει μαθήματα τρεις μήνες, ο καθηγητής που με άκουσε είπε ότι δεν κάνει η Κατερίνα να μείνει στο Ωδείο, πρέπει να βρούμε έναν άλλον τρόπο να συνεχίσει τα μαθήματα της γιατί έχει ένα άλλο επίπεδο και θα χαθεί εδώ πέρα το ταλέντο της.

-Διέγνωσε το χάρισμα!

Κάπως έτσι το είχε πει. Και για αυτό το λόγο μου είχε βρει αυτός ο καθηγητής του Ωδείου την Αμερικανίδα βιολονίστα Monique Mead, η οποία είχε τότε μια σολιστική καριέρα στη Γερμανία και με ανέλαβε αυτή, και μετά από λίγα χρόνια συνέχισα με τον Alexander Kramarov, καθηγητή στο Μουσικό Πανεπιστήμιο του Ντίσελντορφ, που ήταν μαθητής του Leonid Kogan.

-Ανήκεις δηλαδή στη Ρωσική σχολή;

Στην αρχή μάλλον ναι, επειδή έτυχε να είναι πολλοί Ρώσοι καθηγητές, όμως η Monique Mead η δασκάλα μου ήταν Αμερικανίδα, οπότε υπάρχει και αυτό το αμερικανικό στοιχείο.

-Και οι Αμερικανοί συχνά είχαν διδαχθεί από Ρώσους καθηγητές σε πολλές σχολές.

Πάρα πολύ, ναι. Είναι δύσκολο να μιλάμε για σχολές γενικά, αλλά ναι, πάντα υπήρχε αυτή η αλλαγή μεταξύ Ρώσων καθηγητών και Αμερικανών. Μετά τον Αλεξάντερ Κράμαροφ τον Ρώσο, πήγα στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας σε άλλη ελληνοαμερικανίδα βιολίστρια, την κυρία Αριάδνη Δασκαλάκη. Οπότε οπότε πάντα υπήρχε αυτή η αλλαγή

-Έχει νόημα να ρωτήσουμε: τι κάνει η Ρωσική σχολή, τι κάνει αμερικανική σχολή;

Αυτό που πήρα εγώ από τις δύο σχολές είναι ότι η Ρωσική σχολή συνήθως διδάσκεται με έναν λεπτομερή τρόπο, υπάρχει συνήθως ένας τρόπος να ερμηνεύσεις συγκεκριμένα έργα και είναι τεχνικά πολύ δυνατή. Από τους Αμερικανούς καθηγητές μου είχα μάθει ότι πρέπει εγώ από μόνη μου να καθίσω να καταλάβω το έργο, να το μάθω, και δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος ερμηνείας. Οπότε υπάρχουν μόνο ερωτήσεις, δεν υπάρχουν απαντήσεις. Οι Ρώσοι συνήθως έχουν τις απαντήσεις στα μαθήματα, οι Αμερικανοί σου κάνουν ερωτήσεις και τις απαντάς εσύ μόνος σου μετά.

-Δηλαδή πρέπει να μπεις έτσι στην διαδικασία με τις απαντήσεις.

Και έτσι βελτιώνεσαι καλλιτεχνικά πάρα πολύ. Εμένα με βοήθησε αυτό τα τελευταία χρόνια πάρα πολύ σαν καλλιτέχνη.  Τα πρώτα χρόνια ήταν πάρα πολύ σημαντικό να στήσω μια καλή τεχνική με τον Αλέξαντερ Κράμαροφ, τον Ρώσο καθηγητή, αλλά από κει και πέρα, γιατί εκτός από το τεχνικό κομμάτι υπάρχει και η ερμηνεία, δεν είσαι απλά μόνο ένας μουσικός, πρέπει να γίνεις ένας καλλιτέχνης, και σε αυτό με βοήθησε η κυρία Δασκαλάκη.

“Οπότε πας να κάνεις κάτι πρωτοποριακό ή καινούργιο, πάντα υπάρχουν αντιστάσεις”.

-Τι άλλο σε βοηθάει να γίνεις καλλιτέχνης, από την συνολική σου εμπειρία;

Πρώτα από όλα πιστεύω ότι αυτό που κάνεις πρέπει να το αγαπάς πάρα πολύ. Από τη στιγμή που το αγαπάς σου ανοίγουν ταυτοχρόνως άλλα επίπεδα, άλλοι κόσμοι. Και μου αρέσει πάρα πολύ η δουλειά μου, ότι συνεργάζομαι με διάφορους μουσικούς και μαθαίνω από άλλους μουσικούς. Αυτό είναι κάτι το οποίο πιστεύω, ότι πάντα υπάρχει περιθώριο προς τα μπρος, δεν μπορείς ποτέ να πεις ότι έχω φτάσει και τώρα είμαι η καλύτερη και δεν μπορώ να βελτιωθώ. Πάντοτε γνωρίζεις έναν άλλον άνθρωπο και μιλάς μαζί του, έχει ο άλλος τόσα πολλά να σου πει, για τη μουσική, και για τη ζωή του, που αυτό σε εμπνέει.

-Ποιοι καλλιτέχνες σε εμπνέουν;

Με εμπνέουν πάρα πολύ οι καλλιτέχνες οι οποίοι προσπαθούν να βγουν λίγο έξω από αυτό το τετράγωνο παίξιμο και οι οπαίοι είναι πάρα πολύ ανοιχτοί σε σύγχρονα ρεπερτόρια και οι οποίοι συνδέουν – και μπαρόκ και σύγχρονα ρεπερτόρια. Δηλαδή αυτοί στους οποίους είναι όλα ένα flow, που δεν ζουν σε κουτάκια Ας πούμε, για παράδειγμα, η Πατρίτσια Κοπαντσίσκαγια είναι μία καλλιτέχνης, την οποία θαυμάζω πάρα πολύ.

-Σύγχρονα ρεπερτόρια: αναφέρεσαι πιο πολύ στη μουσική πρωτοπορία του 20ού αιώνα ή πιο πολύ σε μουσικές με κλασικές;

Και κλασική και εκτός κλασικής. Για παράδειγμα, η Σερενάτα του Μπέρνσταϊν, το έργο το οποίο θα παίξω τώρα: το κομμάτι έχει τόσο πολλά στοιχεία Jazz μέσα που δεν μπορείς πλέον, στο τελευταίο μέρος ειδικά, να ξεχωρίσεις τι είδος μουσικής είναι: θεωρείται κλασικό έργο; θεωρείται Jazz; Απλά φαίνεται ότι αυτός ο άνθρωπος, ο οποίος είχε γράψει αυτό το έργο, συνέθεσε κάτι που είναι μέρος του τώρα, που δεν περιορίζεται σε κουτάκια.

-Πώς επέλεξες το συγκεκριμένο έργο;

Το έργο αυτό θα το παίξω για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τον μαέστρο Γιώργο Ζιάβρα, με τον οποίο συνεργαζόμαστε εδώ και 10 χρόνια. Αρχίσαμε τις πρώτες συνεργασίας μας στη Γερμανία, και εκεί το είχαμε παίξει κιόλας για πρώτη φορά, το 2017.  Χαίρομαι πάρα πολύ που ο Γιώργος με ρώτησε ποιο έργο θα ήθελα να παίξω εγώ ως σολίστ με την Ορχήστρα Φιλαρμόνια Αθηνών και  διάλεξα το έργο του Μπερνστάιν επειδή βασίζεται πάνω στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, υπάρχει δηλαδή αυτός ο σύνδεσμος με την Ελλάδα  και με την ελληνική φιλοσοφία.

“Με εμπνέουν πάρα πολύ όσοι προσπαθούν να βγουν έξω από το τετράγωνο παίξιμο και είναι ανοιχτοί σε σύγχρονα ρεπερτόρια”

-Πώς ακριβώς μεταφέρεται ένας πλατωνικός διάλογος σε μουσικό έργο;

Το έργο έχει πέντε μέρη και κάθε μέρος βασίζεται πάνω σε μία ομιλία ενός φιλοσόφου.  Για να το καταλάβεις πρέπει να έχεις τη λίγες γνώσεις για το βιβλίο, να ξέρεις πάνω-κάτω τι λέει ο καθένας φιλόσοφος και αν το ξέρεις θα το ακούσεις αμέσως και στη μουσική που γράφει ο Μπέρνσταϊν. Αυτό είναι που με εντυπωσιάζει εμένα πάρα πολύ σε αυτή τη μουσική. Έχει για μία εισαγωγή, η οποία είναι σόλο βιολί και έπειτα μπαίνουν σιγά-σιγά και τα άλλα έγχορδα, και είναι λίγο σαν να βλέπεις αυτό τον μικρό άγγελο, τον έρωτα να πετά. Και είναι ο γνήσιος έρωτας, ο οποίος βρίσκεται στην αίθουσα εκείνη τη στιγμή και υπάρχουν και μουσικά θέματα, μοτίβα, τα οποία επαναλαμβάνονται και στα άλλα μέρη.

-Δώσε μας ένα παράδειγμα.

Είναι ένα μοτίβο που είναι πάντα σε εξέλιξη σε κάθε μέρος. Και είναι πάρα πολύ διαφορετικά το ένα από το άλλο. Για παράδειγμα, το τρίτο μέρος είναι ο λόγος του Έρυξίμαχου, ο οποίος λέει για τον έρωτα ότι είναι κάτι πολύ πεζό, ότι είναι σκέτη χημεία, προσπαθεί να το εξηγήσει επιστημονικά, και αυτό ακούγεται και στη μουσική, επειδή ακούγεται λίγο σαν ένα κομπιούτερ. Αντιθέτως, το επόμενο μέρος, το τέταρτο, είναι ένας ύμνος για τον έρωτα και ο πέμπτος λόγος – πριν αρχίσει ο πέμπτος λόγος έρχεται μια μικρή καντέντσα, που αρχίζει μετά ο Σωκράτης και μιλάει για τον έρωτα. Ο Σωκράτης δεν λέει άμεσα την άποψή του, αλλά αναφέρεται στην Διοτίμα, από την οποία είχε ακούσει τι είναι ο έρωτας τελικά, και μετά μπαίνει όλο αυτό Jazz μέσα, που χαλαρώνει λίγο τη φάση και τελειώνει σαν πάρτι λίγο το κομμάτι.

-Τα άλλα έργα της βραδιάς θα είναι επίσης εμπνευσμένα από την αρχαιότητα και εν μέρει από το ερωτικό στοιχείο.

Ναι, θα τραγουδήσει η Έλενα Μαραγκού την Φαίδρα του Μπέντζαμιν Μπρίτεν και στο δεύτερο μέρος θα διευθύνει ο Γιώργος Ζιάβρας την Τέταρτη Συμφωνία του Μπραμς, ένα έργο που ήθελε να  παίξει και αυτός με την ορχήστρα.

-Μα και ο Μπραμς ήταν ερωτευμένος με την Κλάρα Σούμαν. Παλιά θεωρούνταν η σχέση τους «πλατωνική». Τώρα πολλοί πιστεύουν ότι ήταν ολοκληρωμένη. Ήταν και αυτή μια σπουδαία μουσικός και συνθέτρια, σε μια εποχή που το τελευταίο δεν ήταν ιδιαίτερα αποδεκτό. Και εσύ είσαι η πρώτη γυναίκα που έγινε εξάρχουσα σε μεγάλη ελληνική ορχήστρα, λίγες εβδομάδες πριν αναλάβει γυναίκα για πρώτη φορά την αντίστοιχη θέση στη Φιλαρμονική του Βερολίνου.

Σωστά! Τελικά όχι μόνο στην Ελλάδα υπάρχει αυτό το πατριαρχικό σύστημα, αλλά ακόμα και στη Γερμανία, αν και πολλοί δεν το πιστεύουν. Αλλά είναι μία θέση, η οποία μπορεί να καλυφθεί από οποιονδήποτε άνθρωπο ο οποίος έχει τις ικανότητες, ανεξάρτητα τώρα από το φύλο του, και καλό είναι ότι δίνονται ευκαιρίες σήμερα και στις γυναίκες.

-Το ότι πήρες αυτή τη θέση – μέσα από ανοιχτό διεθνή διαγωνισμό – ήταν κάτι που χρειάστηκε να το παλέψεις ιδιαίτερα;

Ναι, δεν ήταν εύκολη πορεία, γιατί πρέπει λίγο να σπάσεις το στερεότυπο. Οπότε πας να κάνεις κάτι πρωτοποριακό ή καινούργιο, πάντα υπάρχουν αντιστάσεις. Αλλά αν πιστεύεις πάρα πολύ σε αυτό που κάνεις και το κάνεις επειδή σου βγαίνει πολύ φυσικό, τότε θα δείξεις και στους άλλους με τον τρόπο σου ότι αυτή είναι η θέση, η οποία σου ταιριάζει, ανεξάρτητα αν είσαι γυναίκα ή άνδρας. Αλλά ναι, δεν είναι εύκολα, ακόμα και σήμερα που πιστεύουμε ότι μας δίνονται τόσο απλόχερα τα πράγματα στις γυναίκες, γιατί υπάρχει ένας πολύ μεγάλος ανταγωνισμός, ακόμα και μεταξύ των γυναικών πολλές φορές. Θέλει δύναμη και υπομονή και επιμονή και κότσια ουσιαστικά, να πάρεις μια τέτοια θέση και να δείξεις και στους άλλους ότι όντως αυτή η θέση σου ανήκει.

// Βιογραφικό και περισσότερες πληροφορίες για την Κατερίνα Χατζηνικολάου εδώ

// Πληροφορίες για τη συναυλία εδώ.

Διαβάστε ακόμα: Ζωή Ζενιώδη «Χαίρομαι να βλέπω γεμάτες αίθουσες και ενθουσιασμένους ανθρώπους». 

TAGS :
βιολί Κατερίνα Χατζηνικολάου

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook