Ο Luis Barragán, το Μεξικό κι η αρχιτεκτονική της ποίησης

Διακριτικός και εστέτ, είναι ένας από τους πιο εκλεπτυσμένους και ποιητικούς αρχιτέκτονες του καιρού μας (Rene Burri/Magnum).

Στα μέσα του 20ου αι., την ώρα που η πόλη του Μεξικού ασφυκτιά υπό το βάρος και την επιβολή ενός διεθνοποιημένου μοντέρνου στυλ, οι «μηχανές κατοίκησης» της νέας μπουρζουαζίας είναι πανομοιότυπα πλαστικά αντικείμενα, ενίοτε παρανοϊκά, σαν εκείνα που διακωμώδησε ο Ζακ Τατί στην ταινία Ο θείος μου.

Το 1953, κάποιοι καλλιτέχνες και στοχαστές γύρω από τον γλύπτη Mathias Goeritz συλλαμβάνουν ένα πειραματικό μουσείο, εμπνευσμένο από ανθρωπιστικές «κατηγορίες» που προσιδιάζουν στην κηποτεχνική: συγκίνηση, διαθεσιμότητα, επιμέλεια εαυτού, τρόπος του ζην. Συνοδοιπόρος σ’ αυτήν την περιπέτεια, ο Luis Barragán, ταξιδευτής κι ονειροπόλος.

Χαρακτήρισαν την αρχιτεκτονική του αυτήν των συγκινήσεων, σουρεαλιστική, ακόμα και μυθική. Όμως, το métier του μείζονα Luis Barragán Morfín (βραβείο Pritzker 1980) δεν μπαίνει σε κουτάκια. Διασχίζει το χρόνο σκορπίζοντας τη μαγεία του. Όπως ένας σκηνογράφος, θεατρικοποιεί το χώρο, για να τον μετατρέψει σε διαδρομή αισθήσεων. Φως, χρώματα, φυσικά υλικά συνταιριάζονται ώστε να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα χαρούμενη και μαζί δραματική, καμωμένη από ρυθμό και σιωπές, μετατρέποντας την αρχιτεκτονική σε εμπειρία.

Συναντήθηκε με τον Le Corbusier και επηρεάστηκε από τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό (side-gallery.com).

Γεννημένος στην Γκουανταλαχάρα την 9η Μαρτίου του 1902 και αποβιώσας το 1988, διακριτικός και εστέτ, είναι ένας από τους πιο εκλεπτυσμένους και ποιητικούς αρχιτέκτονες του καιρού μας. Στις δημιουργίες του, οι οποίες φέρνουν στο νου πίνακες του Ντε Κίρικο, ο τοίχος είναι ταυτόχρονα η υπέρτατη οντότητα και ο δομικός λίθος ενός μεταφυσικού τοπίου, μια οθόνη που προβάλλει τα ζαλισμένα χρώματα από τον κατάλευκο ήλιο του Μεξικού κι ένας τόπος που υποδέχεται καλοσυνάτα φευγαλέες παρουσίες.

Ένα κινεζικό ρητό λέει πως η ζωή αρχίζει τη μέρα που ξεκινάς έναν κήπο. Οι εξαίσιες φοντάνες του Barragán και τα προσεκτικά σχεδιασμένα πλατώματά του αποτελούν μεγαλειώδεις σκηνοθεσίες προς τέρψιν των περιπατητικών μυθολογικών όντων του, όπως η Frida Kahlo. Ενώ το σχέδιό του είναι απολύτως κλασικό, τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία είναι βαθύτατα ριζωμένα στην κουλτούρα και τις θρησκευτικές παραδόσεις του τόπου του.

Με σπουδές μηχανικού, ο Barragán είναι ένας αυτοδίδακτος αρχιτέκτων που έμαθε τη δουλειά εμπειρικά και ερχόμενος σε επαφή με τους τεχνίτες και τους κριτικούς αρχιτεκτονικής. Από οικογένεια γαιοκτημόνων, περνά την παιδική του ηλικία στην πατρική hacienda στο Ζαλίσκο, ιππεύοντας, συμμετέχοντας σε γιορτές και πανηγύρια και συχνάζοντας στις τοπικές αγορές.

Στα πρώτα του ταξίδια στην Ευρώπη, θα έρθει σε επαφή με τη δουλειά του Γάλλου διανοουμένου Ferdinand Bac, του οποίου η επιρροή θα μετουσιωθεί σε ένα όραμα που δεν θα τον εγκαταλείψει ποτέ: ο κήπος ως μαγευμένος τόπος για τη χαρά της περισυλλογής και της συνεύρεσης. Οι επισκέψεις του στους αραβο-ανδαλουσιανούς κήπους της Alhambra, κατόπιν γύρω στο 1950 σε κείνους του Μαρόκου, με τις μυστικές γωνιές τους, τις λιμνούλες, τα κανάλια τους, τη μουσική απ’ το νερό που κελαρύζει, τον σαγήνεψαν και τον καθόρισαν εφ’ όρου ζωής. Όπως κι οι terrasses του Le Nôtre και οι παραπλανητικές προοπτικές των πάρκων του ιταλικού μπαρόκ.

Ο Barragán αναγνωρίζει επίσης την αγάπη του και το αισθητικό χρέος του απέναντι στην αρχιτεκτονική των haciendas (ράντσων), των χωριών και των μοναστηριών του Μεξικού. Όλα αυτά μαζί με τον εκτυφλωτικό ήλιο της χώρας, τους ψυχρούς ανέμους, τις δυνατές βροχές, τους περιορισμούς λόγω της φτώχειας και μιας κάποιας έλλειψης κατασκευαστικής εμπειρίας συνεισέφεραν στο σεβασμό της απλής δομής και της περιορισμένης χρήσης των υλικών.

Συναντήθηκε με τον Le Corbusier και επηρεάστηκε από τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Κατέληξε, ωστόσο, στην άποψη πως η οικία δεν μπορεί να είναι ένα βιωτικό μηχάνημα. Εχθρός του φονξιοναλισμού, ο Barragán πολέμησε υπέρ μιας «αρχιτεκτονικής της συγκίνησης», υποστηρίζοντας πως «κάθε αρχιτεκτονικό έργο που δεν εκφράζει τη γαλήνη είναι ένα λάθος».

Είναι μοναδική η αίσθηση που προκαλούν οι δημιουργίες του Luis Barragán. Με τον αισθησιασμό των χρώσεων, των όγκων και των «φτωχών» υλικών τους. Ο πλούτος της αρχιτεκτονικής του γεννιέται απ’ την εκφραστική λιτότητα. Είναι λυρικός και λεπταίσθητος, επουδενί μινιμαλιστής, τα έργα του εύθραυστα, ονειρικά.

Βασίζεται στη σοφία και τη μυστηριώδη γοητεία που ασκεί το πάντρεμα των δομικών στοιχείων, μια αυστηρότητα εξαρσιωμένη από την ομορφιά των χρωμάτων του (κίτρινο και ροζ, μπλε του κοβαλτίου και ώχρα, μοβ και λουλακί) που γλιστρούν μέσα από τις χαραμάδες των όγκων, συνδέοντας και χωρίζοντας ταυτόχρονα κουλτούρα και φύση.

Ένας αρχιτέκτονας που αγάπησαν, αλλά και του χρωστάνε οι Alvaro Siza, Tadao Ando, Eduardo Souto de Moura, Mario Botta, Frank Gehry, Rem Koolhaas… Κι αναγνωρίζεις την κληρονομιά του στα ιαματικά λουτρά στη Vals της Ελβετίας του Peter Zumthor.

Εντέλει, ο Barragán δεν επιδόθηκε σε μια αρχιτεκτονική των κήπων, αλλά σε μια κηπευτική της αρχιτεκτονικής.

Τα 5 πιο όμορφα έργα του:

Η Casa Barragan, πέρα από μια κατοικία ή ένα αρχιτεκτονικό ατελιέ, υπήρξε ένα αληθινό εργαστήρι σε πραγματική κλίμακα (i1.wp.com).

1. Casa Barragan, 1948, Tacubaya, Μεξικό

Αναμφίβολα το πιο φημισμένο δημιούργημά του και το πιο σημαντικό. Πέρα από μια κατοικία ή ένα αρχιτεκτονικό ατελιέ, υπήρξε ένα αληθινό εργαστήρι σε πραγματική κλίμακα. Μετά από χρόνια πειραματισμών και ταξιδιών, αποτελεί την πεμπτουσία του προσωπικού του ύφους.

Ο Barragán το φαντάζεται και το διαμορφώνει μέσα από μια εξελικτική διαδικασία στο ίδιο το εργοτάξιο, σαν ένα έργο τέχνης που μορφοποιείται σταδιακά. Τεστάρει τα χρώματα πάνω σε πάνελ που καλύπτουν τους τοίχους ώσπου να βρει τη σωστή απόχρωση.

Η διαδικασία αυτή θα γίνει το σήμα κατατεθέν του αρχιτέκτονα, την οποία στη συνέχεια θα υιοθετήσει για το σύνολο του έργου του. Πρόκειται για μια δοξολογία του πληθυντικού πίσω από ακατέργαστες προσόψεις και ντροπαλά ανοίγματα που λειώνει μέσα στον περιβάλλοντα χώρο. Χρώμα και φως εδώ χορογραφούν το δυϊσμό του μέσα/έξω, εσωτερικού/εξωτερικού, ιδιωτικού και δημόσιου.

Όπως είπε ο Louis I. Kahn «δεν πρόκειται απλώς για ένα σπίτι, αλλά για ΤΟ σπίτι. Καθένας νιώθει οικεία μέσα του. Το υλικό είναι παραδοσιακό, ο χαρακτήρας του αιώνιος». Το 2004 συμπεριλήφθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Η Casa Galvez ακολουθεί ένα παιχνίδι διαδοχικών ανοιγμάτων που εισάγει προοδευτικά από το εξωτερικό στο εσωτερικό μέσω μιας παλέτας αρχιτεκτονικών στοιχείων σε ροζ τόνους.

2. Casa Galvez, 1955, San-Angel, Μεξικό

Μετά από το τρίτο του ταξίδι στις όχθες της Μεσογείου, ο Barragán δανείζεται τους εκτυφλωτικά λευκούς τοίχους της μαροκινής αρχιτεκτονικής για να τους ερμηνεύσει με τον τρόπο του. Η στιβαρή και λιτή πρόσοψη απομονώνει το σπίτι από το δρόμο.

Ακολουθεί ένα παιχνίδι διαδοχικών ανοιγμάτων που εισάγει προοδευτικά από το εξωτερικό στο εσωτερικό μέσω μιας παλέτας αρχιτεκτονικών στοιχείων σε ροζ τόνους. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται η σχέση σπιτιού/κήπου. Τοπίο και ανοίγματα είναι μελετημένα με τέτοιον τρόπο που να δημιουργούν ευχάριστες οπτικές δραπετεύσεις και να ντύνουν με φως τον κάθε χώρο ξεχωριστά.

Η Casa Girlardi κολυμπάει σ’ ένα φως ζεστό και χαρούμενο, χάρη στο κίτρινο χρώμα του vitrage.

3. Casa Gilardi, 1976, συνοικία San Miguel de Chapultepec, Μεξικό

Μετά από 10 ολόκληρα χρόνια αποχής, ο Barragán εδώ αποφασίζει να συνοψίσει τις ιδέες του. Δομεί την κατοικία γύρω από ένα δέντρο γιακαράντα που προϋπήρχε στο χώρο. Διαμορφώνει μιαν αυλή γύρω από το φυτό, οι επιφάνειες παίρνουν τα χρώματα της Πάρμας, όλα σε αρμονία με τα άνθη του δέντρου.

Η αυλή λειτουργεί ως τόπος μετάβασης μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού. Με ενορχηστρωτή του όλου την πισίνα, στην οποία η πρόσβαση υπακούει σε μια ρυθμική προσέγγιση. Kολυμπάει σ’ ένα φως ζεστό και χαρούμενο, χάρη στο κίτρινο χρώμα του vitrage. H όλη σύνθεση είναι μία ευθεία αναφορά στο έργο του Μεξικανού καλλιτέχνη Chucho Reyes Ferreira.

Ως καλός καθολικός, ο Barragán χρηματοδοτεί ένα μέρος των εργασιών, οι οποίες θα διαρκέσουν 7 ολόκληρα χρόνια.

4. La chapelle de las capuchinas, 1953, Tlalpan, Μεξικό

Το project ήταν η επέκταση του παρεκκλησίου και του μοναστηριού των Καπουτσίνων μοναχών. Ως καλός καθολικός, ο Barragán χρηματοδοτεί ένα μέρος των εργασιών, οι οποίες θα διαρκέσουν 7 ολόκληρα χρόνια. Η διαδικασία ολοκλήρωσης είναι αργή, βασανιστική, επί του πεδίου.

Εντέλει, το 1953, πίσω από μια πρόσοψη ταπεινή αλλά ουχί καταφρονεμένη παραδίδεται ένα παρεκκλήσι ιδανικό για προσευχή και στοχασμό, με δυο σταυρούς σκαλισμένους από τον αρχιτέκτονα να δεσπόζουν του όλου. Το κίτρινο χρώμα των τοίχων δένει με το ροζ γυαλί των παραθύρων, χαρίζοντας θαλπωρή και επιτρέποντας ένα παιχνίδισμα μεταξύ των σκιάσεων του σταυρού και των ηλιακών ακτίνων.

Η φοντάνα σηματοδοτεί το χώρο. Δεν είναι διακοσμητική. Είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να μπορεί να τη διασχίσει ο καβαλάρης πάνω στο άλογό του.

5. Los clubos Cuadra San Cristóbal et Fuente de los Amantes, 1968, Μεξικό

Μια κοινότητα ιππέων για εκπαίδευση καθαρόαιμων σε μια έκταση 7,5 εκταρίων. Το σύμπλεγμα περιλαμβάνει την κρήνη των ερωτευμένων, ιπποφορβεία και ενδιαιτήματα αναβατών. Τα διάφορα αρχιτεκτονικά στοιχεία διασταυρώνονται και εναρμονίζονται υπό την εποπτεία του ροζ χρώματος.

Η φοντάνα σηματοδοτεί το χώρο. Δεν είναι διακοσμητική. Είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να μπορεί να τη διασχίσει ο καβαλάρης πάνω στο άλογό του. Η γλυπτική γεωμετρική της μορφή μετατρέπεται σε έργο τέχνης που θα εμπνεύσει 60 χρόνια αργότερα τον Tadao Ando για την Casa Monterrey. Εδώ, η σύνθεση τοιχίων, ροής του νερού και μυρωδιά της βλάστησης δημιουργούν μια μοναδική αισθητηριακή εμπειρία για γκαούτσος.

Διαβάστε ακόμα: Η ινσταγκραμική αρχιτεκτονική του Ρικάρντο Μποφίλ και η φάμπρικα των μύθων

TAGS :
design αρχιτέκτονας

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook