Νικόλαος Τομπάζης: O πρώτος Έλληνας στην κορυφή του κόσμου

Το παρελθόν γοήτευε τον Νικόλαο Τομπάζη. Παύλος και Φρειδερίκη on the road στις Μυκήνες, 1952.

Η έλξη του παρελθόντος 

Στην Ελλάδα, οι βουνοκορφές των Ιμαλαΐων πέρασαν στο βασίλειο της μνήμης και ο Τομπάζης έστρεψε το φακό του προς κάτι μνημειώδες: τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της πατρίδας του. Μαζί με την εξέλιξη της φωτογραφίας και τον πυρετό των εξερευνήσεων στα τέλη του 19ου αι., η αρχαιολογία ξεπήδησε επίσης ως μία από τις πιο συναρπαστικές επιστήμες που θα φώτιζε το μυστήριο των θαμμένων αιώνων. Μεγάλοι αρχαιολόγοι όπως ο Σλίμαν, χάρη στον οποίο ξέρουμε ότι η Τροία υπήρξε αληθινό επίκεντρο ενός επικού πολέμου και όχι απλώς μυθική πρωτεύουσα στη φαντασία του Ομήρου, ή ο Βαλέριος Στάης, χάρη στον οποίο ο κόσμος έμαθε πως ο αρχαίος ναός που στεκόταν στην άκρη του Σουνίου ανήκε στο Ποσειδώνα και όχι στην Αθηνά, όπως λανθασμένα είχε σημειώσει ο Παυσανίας σχεδόν 2.000 χρόνια πριν, έγιναν ήρωες της εποχής τους και άνοιξαν το δρόμο για τις επόμενες γενιές αρχαιολόγων.

Διαβάστε ακόμα: Μάθιου Μπογδάνος – Ο Έλληνας που έσωσε τους θησαυρούς του Ιράκ.

Στα μέσα του εικοστού αιώνα, η αρχαιολογία, ειδικά στην Ελλάδα, είχε εξελιχτεί ως ένας από τους πιο ανταγωνιστικούς όσο και γοητευτικούς χώρους. Ο Τομπάζης είχε διαβάσει αρκετά βιβλία αρχαιολογίας και όταν ήταν πολύ νέος του άρεσε να συλλέγει όστρακα και θραύσματα αγγείων από περιπλανήσεις του σε αρχαιολογικές περιοχές, όπως η Κόρινθος, οι Μυκήνες και η Επίδαυρος. Μετά την επιστροφή του άρχισε να φωτογραφίζει μνημεία και ανασκαφές, τα οποία ειδικά σε μέρη όπως οι Μυκήνες τραβούσαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον.

Από τις κορυφές των Ιμαλαΐων, στα κατάβαθα της γης και της ιστορίας είναι ένα ταξίδι που μόνο ο Ιούλιος Βερν θα μπορούσε να είχε σκεφτεί. Διόλου τυχαία ο Βερν ήταν ένας από τους αγαπημένους συγγραφείς του βιβλιοφάγου Νίκη όταν ήταν έφηβος – με εξαίρεση το «Από τη γη στη σελήνη», όπως αστειεύτηκε κάποτε ο ίδιος, επειδή το βρήκε «τραβηγμένο». Να, όμως, που ο Τομπάζης έζησε αρκετά για να δει το 1969 στην ασπρόμαυρη τηλεόραση τον Άρμστρονγκ να πατάει στη σελήνη! Να, επίσης, που, το πάθος του για τα «κατάβαθα της ιστορίας» που κρύβονταν κάτω από το ελληνικό χώμα τον οδήγησε σε ένα στάδιο της φωτογραφικής του καριέρας εξίσου λαμπρό με εκείνο της Ινδίας.

Η φωτογραφική του αφοσίωση στα αρχαιολογικά μνημεία οφείλεται εν μέρει σε δύο άνδρες, τον περίφημο αρχαιολόγο Γιάννη Παπαδημητρίου, ο οποίος τον εισήγαγε στον κλειστό κύκλο των αρχαιολόγων, και στον Κρίστιαν Ζερβός, έναν διακεκριμένο εκδότη βιβλίων τέχνης, ο οποίος θα εξέδιδε τις αρχαιολογικές φωτογραφίες του σε πολυτελείς διεθνείς εκδόσεις.

Ξεκινώντας στις αρχές της δεκαετίας του ’50 με τις ανασκαφές των Μυκηνών, ο Τομπάζης δημιούργησε ένα πορτφόλιο αρχαιολογικών πορτρέτων που σήμερα παραμένει σημείο αναφοράς για αρχαιολόγους και φωτογράφους. Από τις Μυκήνες ως την Ολυμπία και την Ελευσίνα και από την Ακρόπολη ως τους Δελφούς ταξίδεψε και απαθανάτισε όλα τα σημεία της αρχαίας ελληνικής δόξας. Δούλευε με την ακρίβεια και τον ορθολογισμού του ιστορικού φωτογράφου. Ο στόχος του, ωστόσο, δεν ήταν μόνο το αρχαιολογικό εύρημα, αλλά ενίοτε επίσης η απεικόνιση της αγωνίας του αρχαιολόγου, καθώς και της μοναξιάς του κάθε αγάλματος ή μνημείου σε έναν αλλαγμένο κόσμο που δεν θα αναγνώριζε ποτέ ο δημιουργός του.

Η ανεύρεση της Στήλης των Νυμφών, Πεντέλη, 1952.

Δούλευε ακατάπαυστα. Όργωσε την Ελλάδα αναζητώντας αρχαιολογικές τοποθεσίες, πάντα με το σάκο στον ώμο και πάντα με το λεωφορείο, σε μια εποχή που τα λεωφορεία ήταν εξίσου αργά με τα μουλάρια. Αλλά είχε υπομονή, επιμονή και χρόνο. Όταν δεν έβρισκε λεωφορείο περπατούσε – «με τα πόδια πήγαινε παντού», λέει γελώντας ο γιος του. Διόλου τυχαία σε όλη του τη ζωή παρέμεινε αδύνατος. Δεν του άρεσαν ούτε τα γλέντια ούτε τα ξενύχτια, πέρα από αυτά που έκανε ταξινομώντας τις φωτογραφίες του στο εργαστήρι του. Ήταν τόσο απορροφημένος από αυτό που έκανε που δεν ξεχνούσε μόνο το φαγητό. Όπως ομολόγησε κάποτε η κόρη του, το 1962, παραλίγο ο πατέρας της να ξεχάσει το γάμο της! Έλειπε μήνες τραβώντας φωτογραφίες στο Άγιο Όρος, ώσπου εμφανίστηκε την τελευταία στιγμή στη τελετή του γάμου.

Όταν έφυγε το 1986, άφησε πίσω του πάνω από 60.000 φωτογραφίες. Το αρχείο των φωτογραφιών του δωρήθηκε τελικά στο Μουσείο Μπενάκη, αφού –όπως μου εξήγησε ο Αλέξανδρος Τομπάζης– μόνο ένα μουσείο θα μπορούσε να επεξεργαστεί, να αξιολογήσει και να διατηρήσει ένα τέτοιο όγκο δουλειάς. Κοιτώντας αυτό το ατέλειωτο αρχείο, κάποιος δεν έχει παρά να νοσταλγήσει έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια. Πέρα από τα αρχαιολογικά μνημεία, τα οποία λίγο πολύ παραμένουν στη θέση τους, η φύση και οι πόλεις που τα περικυκλώνουν έχουν ήδη πληρώσει το τίμημα της εξέλιξης. Η Ελευσίνα μυρίζει και το κάτω μέρος της «οδού Πανεπιστημίου» στη φωτογραφία του Τομπάζη από το 1951 μοιάζει αλλόκοτα ομορφότερο χωρίς τα τερατουργήματα που θα στήνονταν αργότερα. Όσο για τα Ιμαλάια και την Καλκούτα η «εξέλιξή» τους ήταν ακόμα πιο ραγδαία.

Μόνον η Ύδρα του Τομπάζη μοιάζει κάπως με την Ύδρα της τρίτης χιλιετίας. Μέσα από τα πλάνα του περιπλανητή, η Ελλάδα αναδύεται τόσο ετερόκλητη, μεγάλη και ατέλειωτη όσο και η ζωή αυτού του μοναχικού οδοιπόρου που του άρεσε να χάνεται για μήνες φωτογραφίζοντας.

Σε μια από τις σπάνιες παλαιότερες φωτογραφίες του, στις κορυφές των Ιμαλαΐων, ο Νικόλαος Τομπάζης κοιτάει το φακό με φόντο τις λευκές πλαγιές. Η αδύνατη φιγούρα με το μουστάκι και το κάπως μελαγχολικό βλέμμα στέκεται στην άκρη του χρόνου, εκεί όπου σμίγει ο ουρανός με τη γη. Έχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε, αλλά το λιοντάρι του χρόνου εξακολουθεί να περιφρουρεί τα μυστικά των χιονιών. Η μνήμη και η φαντασία σμίγουν σε τέτοια ύψη. Ο τρομερός «Χιονάνθρωπος» και ο φοβερός Τομπάζης ανήκουν πλέον στο ίδιο κεφάλαιο της εποχής των θρύλων.

//Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο της οικογένειας.

Διαβάστε ακόμα: Μπάμπης Μπίζας – Ο πιο πολυταξιδεμένος άνθρωπος στον κόσμο.

1 2 3

TAGS :
Εβερεστ ιμαλάια Νικολαος Σκίμ Τομπάζης

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook