Αλέκος Παπαδάτος:

«Η ”Δημοκρατία” είναι σαν μια συνέχεια του Logicomix, ένα εικονογραφημένο βιβλίο», λέει ο Αλέκος Παπαδάτος. «Το σκέφτηκα από την αρχή και το έστησα μόνος, με δική μου πρωτοβουλία. Στα πενήντα μου».

Πήγα δύο φορές στην Παιανία. Εκεί ζει και δημιουργεί ο Αλέκος Παπαδάτος, μαζί με τη γυναίκα του, Ανί Ντι Ντονά (η οποία έβαλε το χρώμα στο Logicomix) και τα δυο τους παιδιά. Α, και με την Καλή, τη μαύρη σκυλίτσα, που έσωσαν από το δρόμο. Ήθελα να δω σε τι περιβάλλον κάνει τις σκέψεις του εικόνες ο εξαιρετικά δημιουργικός αυτός νους, που αυτή την εποχή έχει μπει στη μηχανή του χρόνου, ολοκληρώνοντας ένα graphic novel για τη δημοκρατία και τον Κλεισθένη (θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Ίκαρος). Είδα άπειρα βιβλία, σκίτσα παντού, μολύβια, κομπιούτερ, δημιουργία και χιούμορ. Έφυγα με δανεικό το Maus, ένα από τα πιο σημαντικά graphic novels του Art Spiegelman.

Η Δημοκρατία είναι σαν μια συνέχεια του Logicomix, ένα εικονογραφημένο βιβλίο. Το σκέφτηκα από την αρχή και το έστησα μόνος, με δική μου πρωτοβουλία. Στα πενήντα μου. Πώς; Το 2006 η κόρη μου ήταν στη δευτέρα δημοτικού και είχε μια εργασία για τον Φειδία, τον Περικλή και τον Κλεισθένη. Βοηθώντας τη, έπεσα στη φράση «ο Κλεισθένης ήταν ο ιδρυτής της δημοκρατίας» και αναρωτήθηκα «υπάρχει τέτοιος άνθρωπος;» Έπειτα ήρθε η δεύτερη κατραπακιά: χρημάτισε το μαντείο των Δελφών για να δώσει ψεύτικο χρησμό στους Σπαρτιάτες και να επιτεθούν στους τυράννους στην Αθήνα, ώστε να πάει εκείνος και να εγκαθιδρύσει τη δημοκρατία. Δηλαδή έδωσε μπαξίσι στους «παπάδες» για να δημιουργήσει έναν πόλεμο που θα τον εκμεταλλευόταν; Γίνονταν τέτοια πράγματα με το μαντείο;

Από το project graphic novel «Δημοκρατία», που όταν ολοκληρωθεί θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ίκαρος. «Αυτό που θα ήθελα να βγει από την ιστορία του Κλεισθένη είναι το ότι βρέθηκε στην κατάλληλη στιγμή για να επιβάλλει και να προτείνει κάποια πράγματα που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας», λέει ο Αλέκος Παπαδάτος.

Σταδιακά ανακάλυψα ότι ήταν μια σημαντική στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία, που περιστρεφόταν γύρω από έναν άνθρωπο και κατέληξα σε αυτό το θέμα γιατί είχε νόημα να το αφηγηθώ. Έψαξα τις σχολές των ερευνητών για τη γένεση της δημοκρατίας και τον Κλεισθένη. Οι Άγγλοι τον θεωρούν σχεδόν κάθαρμα, οι Γερμανοί σχεδόν Δον Κιχώτη και τελικά είναι οι Αμερικάνοι οι πιο ψύχραιμοι, οι οποίοι ανέδειξαν την περίοδο ως μια μίνι Γαλλική Επανάσταση. Λέμε μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη και νομίζουμε ότι είναι σαν του Χατζηδάκη και του Σαμαρά. Καμία σχέση. Εκείνος άλλαξε τη ζωή των ανθρώπων.

Αυτό που θα ήθελα να βγει από την ιστορία του Κλεισθένη είναι το ότι βρέθηκε στην κατάλληλη στιγμή για να επιβάλλει και να προτείνει κάποια πράγματα που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας. Αλλά και τα προηγούμενα χρόνια η κοινωνία ετοιμαζόταν ώστε να συναντηθούν τα δύο μέρη. Συνέβη ένα φοβερό timing. Κάπου συναντήθηκε η μάζα με την ελίτ και αυτό δεν συμβαίνει συχνά στην ιστορία, το ότι ωρίμασε η συλλογική συνείδηση για να γίνει η έκρηξη. Ούτε σημαίνει ότι θα μπορούσε να διαρκέσει για πάντα, καταργήθηκε όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Ελλάδα και έγινε ανάμνηση.

«Οι νέοι σήμερα μπορεί να χτυπάνε το κεφάλι τους στον τοίχο, αλλά η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πρωτόγνωρη. Μου αρέσουν επίσης οι νέοι επιχειρηματίες, γι’ αυτό χτυπάω ξύλο».

Έπεσα κάποτε σε μια φράση του Πίτερ Ουστίνοφ που έλεγε ότι οι Έλληνες ήταν καλοί μόνο στο να εξοντώνουν ο ένας τον άλλο. Σκέφτηκα «είναι Εγγλέζος», αλλά η φράση του έχει ένα βαθμό αλήθειας. Την αριστεία πάντα την σκότωναν οι Έλληνες. Αυτό που συμβαίνει τώρα, συνέβαινε και στην αρχαία Ελλάδα. Ο άριστος τράβαγε το φθόνο πάνω του. Ο Θεμιστοκλής, ο Σωκράτης, ο Θουκυδίδης: τους φάγανε. Ο Σόλων «την έκανε», ο Κλεισθένης εξαφανίστηκε. Εξαίρεση ήταν ο Αισχύλος, που έγινε ήρωας της τραγωδίας και του πολέμου. Όμως τον Ευριπίδη τον είχαν στο φτύσιμο.

Το 2002 η Ανί κι εγώ είχαμε μπουχτίσει από τη διαφήμιση και τα κινούμενα σχέδια. Ήθελα να κάνω κάτι με κόμικ και ξαφνικά χτυπάει το τηλέφωνο. Ήταν ο Απόστολος Δοξιάδης. Είπε: «Έχω μια ιδέα για ένα κόμικ, το ξέρω, είστε πνιγμένοι με τα animations, αλλά σας πήρα, έστω κι αν μου πείτε όχι». Βρεθήκαμε και μας είπε την ιδέα, λίγο σουρεάλ για την εποχή της, η ιστορία της αναζήτησης των θεμελίων των μαθηματικών το 19o και τον 20ο αιώνα. Βρήκαμε ενδιαφέρουσα την ιστορία, βέβαια αναρωτιόμασταν ποιος θα αγοράσει το βιβλίο. Τελικά έγινε το ακριβώς αντίθετο…

Από τη μελέτη για το Logicomix. «Η εμπειρία μου στο Logicomix ήταν κάτι πρωτόγνωρο, γιατί δεν είχα ξαναδουλέψει σε ένα πράγμα αποκλειστικά», λέει ο Αλέκος Παπαδάτος. «Ήταν σαν επί τεσσεράμισι χρόνια να έκανα πάνω σε ένα ιστιοφόρο το γύρο του κόσμου με έναν άνθρωπο, τον Δοξιάδη!»

Ο Απόστολος Δοξιάδης έχει φοβερό αφηγηματικό ταλέντο. Τον έχω δει να λέει παραμύθι στα παιδιά πριν κοιμηθούν και έχω μείνει κόκαλο. Αυτό είναι έμφυτο, άσχετο από την καλλιέργειά του. Το ότι είναι αφηγητής τού βγήκε πολύ καλά στο Logicomix σε συνδυασμό με το στέρεο θεωρητικό του υπόβαθρο. Η εμπειρία μου στο Logicomix ήταν κάτι πρωτόγνωρο, γιατί δεν είχα ξαναδουλέψει σε ένα πράγμα αποκλειστικά. Ήταν σαν επί τεσσεράμισι χρόνια να έκανα πάνω σε ένα ιστιοφόρο το γύρο του κόσμου με έναν άνθρωπο, τον Δοξιάδη!

Στη διαφήμιση είναι να δουλέψεις τέσσερα χρονάκια, να φας τις σφαλιάρες σου και να φύγεις. Ως καλλιτέχνης δεν μπορείς να περιμένεις από εκεί να καλύψεις τις ανησυχίες σου. Ωστόσο το πέρασμά μου αυτό μου άφησε μια θετική τριβή με τους ανθρώπους και τις διάφορες τεχνικές, με τα τρελά concepts που ανοίγουν τη ματιά. Ως σκιτσογράφος το ευχαριστήθηκα. Επίσης, σε μικρό βαθμό αναπλήρωσα το έλλειμμά μου στη γραφιστική μέσω της διαφήμισης. Όμως, καθώς περνάνε τα χρόνια, πρέπει να πείσεις τον εαυτό σου ότι έχεις κάνει κάτι σημαντικό, γιατί διαφορετικά θα σου φύγει από τα δάχτυλα, σαν το νερό. Η διαφήμιση έχει μια ματαιότητα, στο τέλος δεν τη θυμάται κανείς. Τι έκανες λοιπόν; Έβγαλες λεφτά; Μπράβο, αλλά…

«Η Ελλάδα είναι μια τραγική χώρα αλλά υπάρχει αλληλεγγύη σε ένα βαθμό. Είναι πολλά που πάνε στραβά, δεν συγκρίνεται όμως με το γαλλικό τρόπο ζωής, όπου όλα είναι πολύ οργανωμένα αλλά υπάρχει έλλειψη ανθρωπιάς».

Με άριστα το δέκα στην κλίμακα της επιτυχίας έχω φτάσει έως το έξι το πολύ. Δεν έκανα διάφορα, γιατί δεν είχα την επίγνωση και την ωριμότητα ότι πρέπει να τρέξω να τα κατακτήσω. Δεκαοχτώ χρονών ήμουν basic. Μου πήρε χρόνια για να γίνω basic plus. Αυτό μοιάζει με τις εταιρείες που αξιολογούν τις τράπεζες και λένε «θα σου βάλω ένα plus τώρα». Κι εσύ φωνάζεις «γιούπι»!

Θα πω αν πέτυχα σε κάτι, όταν θα είμαι στον Παράδεισο. Γιατί μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής σου, μπορεί να συμβούν διάφορα. Εγώ άργησα να καταλάβω τι θέλω να κάνω ως προς το στόχο. Bεβαίως ήθελα κινούμενα σχέδια, αλλά μετά; Θα δούλευα σε μια βιομηχανία καρτούν; Θα γινόμουν ελεύθερος επαγγελματίας; Αυθεντία στο computer animation; Είναι αυτό ευτυχία; Να ξοδεύεις 16 ώρες για κάτι που θα μπει από το ένα αυτί και θα βγει από το άλλο, με μόνα θετικά ότι διασκεδάζεις δουλεύοντας και τα λεφτά; Αυτό δεν σε καλύπτει από μια ηλικία και μετά. Αν έχεις ταλέντο, πρέπει να δωρίσεις στους άλλους μια ιστορία που θα τους ωθήσει να δουν κι άλλα πράγματα. Τα κινούμενα σχέδια, όπως είναι τα τελευταία 40 χρόνια, δεν έχουν νόημα. Να σκεφτείς ότι οι σειρές που προτιμώ είναι οι Simpsons, κοινωνική σάτιρα άνευ προηγουμένου, και ο Μπομπ Σφουγγαράκης, που, ενώ φαίνεται ηλιθιότητα, σχεδόν σε κάθε επεισόδιο είναι ένα μικρό moral tale.

Εξώφυλλο για το "The Books Journal" (Ελύτης-Σεφέρης-Κατσίμπαλης)

Ελύτης, Σεφέρης, Κατσίμπαλης: Εξώφυλλο για το περιοδικό «The Books Journal».

Δεν μου αρέσουν τα manga ούτε τα κόμικ με τους φουσκωτούς Μπάτμαν και Σούπερμαν. Το κόμικ μπορεί να πει μια ιστορία με ωραίο και πρωτότυπο τρόπο, να δημιουργήσει σύνθετες αφηγήσεις. Το ανακάλυψα διαβάζοντας graphic novels, τα μυθιστορηματικού μεγέθους κόμικ. Το κακό με αυτά είναι ότι θέλουν χρόνο για να γίνουν. Με ενδιαφέρει λοιπόν να κάνω κόμικ που, όποιος τα διαβάσει, κάτι θα μάθει. Δεν είναι δυνατό να φτύνεις αίμα για μια δουλειά, να κινητοποιούνται εκδότες και τελικά να κάνεις ιστορίες με φουσκωτούς!

Η δημοκρατία επιβιώνει, όταν υπάρχει συμμετοχή των πάντων στα κοινά. Τέλος! Όμως σε μια μικρή κοινωνία, όπως εκείνη, αυτό μπορούσε να συμβεί σε αντίθεση με το σήμερα. Από τις εκατό χιλιάδες κατοίκους στην Αθήνα οι τριάντα χιλιάδες ήταν ελεύθεροι. Αυτοί μπορούσαν να πάνε στη συνέλευση και να ψηφίσουν. Όμως όποιος έβγαινε να αγορεύσει στην Πνύκα έπρεπε να έχει το καλύτερο λέγειν, άρα θα έπρεπε να έχει σπουδάσει. Ποιοι μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο; Οι γιοι των αριστοκρατών, των γαιοκτημόνων. Ο αγρότης από τα Σπάτα, που ερχόταν με τα πόδια με δύο ελιές και ένα κρεμμύδι, για να ψηφίσει, τι να πει; Είχε δικαίωμα βεβαίως, αλλά μιλούσαν και ξηγιόντουσαν οι άνθρωποι της ελίτ. Ας μην το εξιδανικεύουμε, στους τριάντα χιλιάδες ελεύθερους υπήρχαν δύο χιλιάδες άνθρωποι που μπορούσαν να μανιπουλάρουν τις μάζες και οι υπόλοιποι ψήφιζαν. Η συμμετοχή δεν επινοήθηκε γιατί ήταν «χάι» τύποι, αλλά γιατί συχνά η ψήφος τους όριζε αν θα πάνε να σκοτωθούν στον πόλεμο ή όχι. Ήταν συνδεδεμένη λοιπόν με την επιβίωση.

Kόμικ για τους Financial Times "Claude Levi Strauss" σε σενάριο Απόστολου Δοξιάδη.

Από το κόμικ «Claude Levi Strauss», σε σενάριο Απόστολου Δοξιάδη, για τους Financial Times.

Είναι άγνωστο πού πάει το πράγμα, σίγουρα δεν μπορεί να λειτουργήσει με αυταρχισμό που θυμίζει καθεστώς Βόρειας Κορέας. Από την άλλη, το δυτικό πολίτευμα προχωράει με θετικό τρόπο παρότι σκουντουφλάει σε προβλήματα, διότι η δημοκρατία δεν είναι ένα τελικό πράγμα, εξελίσσεται και θα βρίσκουμε τρόπους να είμαστε πιο απαιτητικοί με μια ελίτ –πάντα θα υπάρχει αυτή και πάντα θα μας τη σπάει. Η δική μας ελίτ, οι εκλεγμένοι, έχουν κάνει τρομερά λάθη για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί η κρίση. Δεν κάνεις, ας πούμε, οριζόντιες περικοπές. Είναι σαν να δέχεσαι ότι δεν μπορείς να διοικήσεις μια χώρα.

Οι νέοι της Ελλάδας σήμερα έχουν φοβερή εργατικότητα και ιδέες. Μπορεί να χτυπάνε το κεφάλι τους στον τοίχο, αλλά η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πρωτόγνωρη. Τη δεκαετία του ‘90 όλοι περίμεναν τις επιδοτήσεις, σήμερα όμως βλέπεις να στήνεται παράσταση στη μέση του δρόμου. Επίσης μου αρέσουν οι νέοι επιχειρηματίες, γι’ αυτό χτυπάω ξύλο. Η Ελλάδα είναι μια τραγική χώρα αλλά υπάρχει αλληλεγγύη σε ένα βαθμό. Ναι, είναι πολλά που πάνε στραβά, δεν συγκρίνεται όμως με το γαλλικό τρόπο ζωής, όπου όλα είναι πολύ οργανωμένα αλλά υπάρχει έλλειψη ανθρωπιάς. Το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον είναι όμορφο, όμως ουαί και αλίμονο αν γεράσεις και δεν έχεις κάποιον να σε φροντίζει. Και το δείγμα ενός πολιτισμού είναι πώς χειρίζεται τους γέρους. Όταν πέθαναν χιλιάδες ηλικιωμένοι στη Γαλλία από τον καύσωνα, αυτό έδειξε σε ποιο χάλι βρίσκεται η κοινωνία τους. Σκέψου, δεκαπέντε χιλιάδες γέροι νεκροί από τη ζέστη. Αυτό ποτέ δεν θα γινόταν εδώ.

Σημ.: Από τις 5 έως τις 22 Δεκεμβρίου στο «Cafe Balcan» της Θεσσαλονίκης (Προξένου Κορομηλά 3, τηλ. 2310 233 992) θα φιλοξενηθεί η έκθεση με τίτλο «24 Εικονογραφημένα Πορτρέτα του Αλέκου Παπαδάτου»: μια επιλογή από εξώφυλλα του περιοδικού «The Books Journal», τα οποία φιλοτεχνεί ο Παπαδάτος. Την ημέρα των εγκαινίων, στις 5 Δεκεμβρίου, θα μιλήσει ο εκδότης του περιοδικού, Ηλίας Κανέλλης.

Ένα από τα «24 Εικονογραφημένα Πορτρέτα του Αλέκου Παπαδάτου» για το περιοδικό «The Books Journal» που θα εκτεθούν στο «Cafe Balcan» της Θεσσαλονίκης (5 – 22 /12).