Ξέρετε από που «κρατάει» το όνομα σας;

Ξέρετε γιατί σας έδωσαν το μικρό σας όνομα. Ξέρετε όμως και γιατί έχετε αυτό το επώνυμο; (Φωτό: Anna Hecker – Unsplash).

“What’s in a name? That which we call a rose by any other name would smell just as sweet.”
(Τι κρύβει ένα όνομα; Αυτό που λέμε ρόδο, με κάθε άλλο όνομα θα μύριζε το ίδιο γλυκά).
Σαίξπηρ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Πράξη Β΄, Σκηνή 2η.

Είναι μία από τις πιο διάσημες φράσεις της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, η οποία όμως διαψεύδεται καθημερινά, ακόμα και στο ίδιο το έργο από το οποίο προέρχεται. Κάθε όνομα κρύβει πολλές πληροφορίες, τις οποίες οι περισσότεροι δεν συνειδητοποιούμε ή απλώς υποψιαζόμαστε.

Η συστηματική ενασχόληση με το όνομα είναι το συναρπαστικό αντικείμενο της ονοματολογίας, δηλαδή του κλάδου της γλωσσολογίας που ασχολείται με τα κύρια ονόματα. Με αφορμή το 8ο Πανελλήνιο Ονοματολογικό Συνέδριο που πραγματοποιείται αυτό το Σαββατοκύριακο στην Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας -φετινό θέμα τα «Ονοματολογικά Πελοποννήσου»- συζητήσαμε με τον πρόεδρο της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας Δρ. Ξενοφώντα Τζαβάρα και τον φιλόλογο
Ανδρέα Ρουμελιώτη του Συλλόγου Νέων Ανδρίτσαινας ‘’Παρράσιοι’’ για ένα θέμα που μας αφορά… όλους.

-Τι είναι ένα όνομα; Σε τι διαφέρει από τις υπόλοιπες λέξεις;

Όλες οι γραμματικές κατηγορίες, τα γνωστά μέρη του λόγου, είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές για την πραγματοποίηση της επικοινωνίας και την εγγραφή ενός μηνύματος. Το όνομα ωστόσο είναι ίσως η κομβικότερη γραμματική κατηγορία καθώς είναι υπεύθυνη για την εν λόγω αποτύπωση (ουσιαστικό) και τον προσδιορισμό (επίθετο) κάθε είδους συγκεκριμένης ή αφηρημένης έννοιας (π.χ. ‘καθαρή θάλασσα, έναστρος ουρανός, καταστροφικός πόλεμος, μεγάλη αγάπη’).

-Συνήθως όμως όταν λέμε όνομα εννούμε το κύριο όνομα.

Ειδικότερη κατηγορία του ονόματος αποτελεί το κύριο όνομα. Πρόκειται για τη λέξη εκείνη η οποία αποδίδεται σε κάποιον άνθρωπο (ανθρωπωνύμιο – προσωπωνύμιο), ζώο (ζωωνύμιο) ή τόπο (τοπωνύμιο) προκειμένου να διακριθεί από άλλους ομοειδείς και αποτελεί το επιστημονικό αντικείμενο της Ονοματολογίας που με τη σειρά της είναι κλάδος της Γλωσσολογίας.

H αίθουσα που φιλοξενείται το συνέδριο.

-Τι αναζητά κανείς σε ένα κύριο όνομα: τι είδους πληροφορίες μας δίνει και σε τι μας χρησιμεύουν;

Ας μη γελιόμαστε, η λειτουργία ενός κυρίου ονόματος είναι πρωτίστως επικοινωνιακή. Χρησιμεύει στο να διακρίνει τον κάτοχό του από όλους τους άλλους προκειμένου έτσι να διευκολύνεται η επικοινωνία. Πέραν αυτού ωστόσο, η προσεκτική ενασχόληση με ένα κύριο όνομα μπορεί να μας δώσει ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Για παράδειγμα ένα βαφτιστικό όνομα (π.χ. Γεώργιος, Ανδρομάχη, Φραντζέσκος, Σουλτάνα, Αγάπη) ανάλογα με τη χρονική ιστορική περίοδο από την οποία έχει αντληθεί, μπορεί να μας δώσει πληροφορίες σχετικά με τις απόψεις, τη στάση των ομιλητών – ονοματοθετών, τις επικρατούσες σε μια περιοχή ιστορικές συγκυρίες (π.χ. Τουρκοκρατία, Βενετοκρατία) αλλά και εν πολλοίς τις ενδόμυχες επιθυμίες τους (π.χ. Σταμάτης, Ζήσης, Αθανάσιος, κ.λπ.).

-Συνήθως συσχετίζουμε τα ονόματα με τον τόπο καταγωγής.

Από ένα επώνυμο μπορεί κανείς να αντλήσει πληροφορίες αφενός για την καταγωγή του φερόμενου, για παράδειγμα Πολίτης ή Λημνιός. Κυρίως, ανάλογα με το παραγωγικό του επίθημα – κατάληξη, π.χ. -όγλου: Μ. Ασία, -ίδης: Πόντος, -άκης: Κρήτη, -άτος: Κεφαλλονιά, -άκος: Μάνη, -όπουλος: Πελ/σος, κ.λπ.). Και αφετέρου για το επάγγελμα (π.χ. Χαλκιάς, Ιατρού) ή τις σωματικές και ψυχικές ιδιότητες του προγόνου του (π.χ. Δοντάς), κ.λπ. Αφού πολλά από τα υπάρχοντα επώνυμα προέρχονται από παρωνύμια (παρατσούκλια) που δημιουργήθηκαν για να σατιρίσουν τον φορέα τους αναδεικνύοντας υπέρμετρα κάποιο χαρακτηριστικό του.

-Όμως τα περισσότερα ελληνικά τοπωνύμια και ανθρωπωνύμια (επίθετα, αλλά και βαπτιστικά) δεν έχουν προφανές νόημα για τον μέσο χρήστη.

Πράγματι, τα κύρια ονόματα, ως αμιγώς γλωσσικά στοιχεία άλλωστε, υπάγονται σε γλωσσικές (φωνολογικές κυρίως) μεταβολές, οι οποίες συσκοτίζουν συχνά σε πολύ μεγάλο βαθμό την ετυμολογική τους προέλευση με αποτέλεσμα να μην είναι πάντα εύκολος ο εντοπισμός της προέλευσής τους και να οδηγούμαστε συχνά σε παρετυμολογίες. Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι από το όνομα Κωνσταντίνος-α θα μπορούσαν να προέρχονται τα υποκοριστικά Κανιά (< Κωνσταντινιά), Κανέλα (με την προσθήκη της υποκοριστικής κατάληξης -έλι/-α), Κανάκης (με την προσθήκη της υποκοριστικής κατάληξης -άκης), κ.λπ. Πολύ εύκολα βέβαια θα μπορούσαν να παρετυμολογηθούν από την ξύλινη θέση για το ψωμί που υπήρχε παλιά στα χωριά (κανιά), από το κανελί χρώμα ή από το χάδια και τα κανακέματα αντίστοιχα!

-Οι Έλληνες ενδιαφέρονται να διερευνήσουν την προέλευση του ονόματός τους, ή το αποφεύγουν, καθώς μπορεί να συνδέεται με κάποια ταπεινή ιδιότητα ή ανεπιθύμητη καταγωγή;

Αυτό δεν μπορώ να το γνωρίζω, ίσως συνέβαινε για διάφορους λόγους παλαιότερα. Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια η Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία έχει γίνει αποδέκτης μηνυμάτων συμπατριωτών μας που ζητούν εναγωνίως να μάθουν την ετυμολογική προέλευση του επωνύμου τους καθώς και τον τόπο προέλευσής του. Μάλιστα οι περισσότεροι -χωρίς να διαθέτουν ειδικές επιστημονικές γνώσεις- έχουν ήδη κάνει μια σχετική αναζήτηση την οποία και ζητούν να επιβεβαιώσουν και να επεκτείνουν. Μια τέτοια αναζήτηση συνδέεται ασφαλώς με την τάση πολλών να ανεύρουν τις ρίζες τους ως αντίσταση στη δίνη της απόλυτα παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας στην οποία βρισκόμαστε.

Η αφίσα του συνεδρίου.

-Πώς καλλιεργείται η ονοματολογία στην Ελλάδα;

Η επιστήμη της Ονοματολογίας υπηρετείται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα από την Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία. Πρόκειται για ένα επιστημονικό σωματείο που ιδρύθηκε από τον αείμνηστο Ιωάννη Θωμόπουλο το 1980 και έχει ως καταστατικό της επιστημονικό-ερευνητικό αντικείμενο τη συγκέντρωση, ταξινόμηση, μελέτη των κυρίων ονομάτων (ανθρωπωνυμίων, τοπωνυμίων, παρωνυμίων, κ.λπ.). Για τον σκοπό αυτό η εταιρεία εκδίδει το επιστημονικό της περιοδικό Ονόματα (του οποίου μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει 24 τόμοι) ενώ πραγματοποιεί Πανελλήνια Ονοματολογικά Συνέδρια με συγκεκριμένη θεματική, των οποίων τα πρακτικά δημοσιεύονται στο προαναφερθέν περιοδικό. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί με επιτυχία 7 ονοματολογικά συνέδρια και αναμένεται με εξαιρετικές προσδοκίες το 8ο Ονοματολογικό Συνέδριο με θέμα «Ονοματολογικά Πελοποννήσου» στη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας στις 28-30 Ιουλίου 2023.

-Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας είναι ένας θεσμός που δημιουργήθηκε με πυρήνα τη δωρεά του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου. Τι συμβολίζει αυτή η επιλογή για τη διεξαγωγή του συνεδρίου;

Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας αποτελεί αναμφίβολα πολιτισμικό μνημείο και πνευματικό φάρο όχι μόνο για την Ανδρίτσαινα αλλά και για ολόκληρη την Πελοπόννησο. Η επιλογή να γίνει εκεί το συνέδριο αποδίδει τιμή σε έναν τόσο σημαντικό -αλλά άγνωστο στο ευρύ κοινό- νεοέλληνα διαφωτιστή, αλλά και στους ανθρώπους και φορείς που κατάγονται από την Ανδρίτσαινα ή συνδέθηκαν με ποικίλους τρόπους άρρηκτα με αυτήν, που με δωρεές και εθελοντικές ενισχύσεις, δείχνουν την έμπρακτη αγάπη τους, το ενδιαφέρον για τη διατήρηση, προάσπιση και συνέχιση της πολιτιστικής της κληρονομιάς και της πνευματικής της παρακαταθήκης, όπως συμβαίνει με την “Ελβετική Ένωση Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας” και τον “Σύλλογο Νέων Ανδρίτσαινας Παρράσιοι”. Για τους λόγους αυτούς αποτελεί μεγάλη χαρά και τιμή για την Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία η πραγματοποίηση του (τριήμερου) 8ου Πανελλήνιου Ονοματολογικού Συνεδρίου με θέμα “Ονοματολογικά Πελοποννήσου” στον χώρο αυτό. Επιθυμία, ευχή και προσδοκία όλων είναι να συμβάλει μέσα από τις 38 πρωτότυπες και επιστημονικά άρτιες ονοματολογικές ανακοινώσεις που αναμένεται να εκφωνηθούν από 40 και πλέον διακεκριμένους επιστήμονες, ονοματολόγους, γλωσσολόγους, κ.λπ. στη διάσωση αλλά και ανάδειξη του ονοματολογικού πλούτου της Ανδρίτσαινας αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Πελοποννήσου.

Το συνέδριο θα μεταδίδεται απευθείας, online, εδώ.

TAGS :
όνομα ονόματα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook