Βασίλης Τζανακάρης: «Οι εποχές για “Μεγάλες ιδέες” έχουν περάσει. Τώρα ας μην πληγώνουμε τη χώρα μας»

«Πιστεύω ότι η ιστορία συνεχίζεται αλλά με διάφορες τις συνθήκες και ίσως και τα γεγονότα αλλά σχεδόν πάντα με τον ίδιο πυρήνα της δράσης και της αντίδρασης».

Είναι ένα γεωγραφικό δεδομένο από το οποίο δεν μπορούμε να ξεφύγουμε. Μας έτυχε να είμαστε γείτονες με την Τουρκία. Οσα μας ενώνουν, τόσα και μας χωρίζουν. Φαίνεται, άλλωστε, και από τη σημερινή κρίση γύρω από την εκμετάλλευση του Αιγαίου και τις ακροβασίες του Ερντογάν.

Όμως, υπάρχει αιματηρή προϊστορία στις σχέσεις μας με την όμορη χώρα. Τα δραματικά γεγονότα της Σμύρνης, η κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας, η προσφυγιά και οι αλύτρωτες πατρίδες είναι δεδομένα που έχουν καταγραφεί στο εθνικό υποσυνείδητο.

Έφταιξε η επεκτατικότητα των Τούρκων; Το ότι οι ξένες δυνάμεις μάς άφησαν απροστάτευτους; Φταίνε τα δικά μας λάθη, οι αβελτηρίες και το ίδιον της φυλής να τρώει μόνη τις σάρκες της; Πίσω από τα μεγάλα γεγονότα της Ιστορίας κρύβονται πάντα τα δρώντα πρόσωπα. Αυτά που πήραν πάνω τους την ευθύνη των επερχόμενων γεγονότων. Ο βραβευμένος με Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, συγγραφέας Βασίλης Τζανακάρης μιλάει στο Andro με αφορμή το καινούργιο του βιβλίο «Σμύρνη 1919-1922/Αριστείδης Στεργιάδης εναντίον Χρυσοστόμου».

Εστιάζει στα δύο αυτά πρόσωπα που το καθένα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στα γεγονότα, αν και ανήκαν -ολοφάνερα- σε διαφορετικούς κόσμους. Το τι συνέβη στη Σμύρνη είναι μια ανεξάντλητη πηγή που, φευ, πάντα θα αφήνει μια πικρή γεύση στην ελληνική πλευρά. Είναι ένα συλλογικό τραύμα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως οφείλουμε να το αφήνουμε ανενεργό.

–  Το βιβλίο σας μάς επαναφέρει στη συζήτηση ότι η Ιστορία καθορίζεται εν πολλοίς από τα πρόσωπα. Εν προκειμένω: τα δίπολα. Ισχύει πιστεύετε;
Εν πολλοίς ναι, ισχύει για ένα πλήθος συγκεκριμένων προσώπων αναλογικά με την ισχύ και το ρόλο που καλούνται να παίξουν ως προς τη διαμόρφωση των γεγονότων. Πολλές φορές όμως είναι και οι ίδιοι οι λαοί που οδηγούν στη διαμόρφωση των γεγονότων. Δηλ. το πλήθος. Ως παράδειγμα αναφέρω την περίπτωση του Βενιζέλου που στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 από ένα μπαλκόνι της πλατείας Συντάγματος επέβαλε την Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση σε ένα πλήθος που ωρυόταν για Συντακτική. Στη δεύτερη αναφέρω τις εκλογές του 1920 που ο Βενιζέλος τις έχασε ηττημένος από το πλήθος του λαού χωρίς να εκλεγεί ούτε ο ίδιος βουλευτής.

– Πόσο εύκολο είναι να διεισδύσει κανείς στα άδυτα εκείνης της θλιβερής και ταραγμένης ιστορικής περιόδου;
Για τη Μικρασία έχουν γραφεί πολλά και θα συνεχίζουν να γράφονται. Παρ΄ όλα αυτά εκείνο στο οποίο είναι δύσκολο να διεισδύσει κάποιος δεν είναι τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου, που είναι πλέον γνωστά, όσο στις λεπτομέρειές που βοήθησαν στη διαμόρφωσή τους, ακόμη κι αν ζούσε εκείνη την εποχή. Για να το καταφέρει πρέπει να μελετήσει την καθημερινότητα των ανθρώπων και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γεννήθηκαν και διαμορφώθηκαν.

»Για παράδειγμα: αν κάποιος δεν καταφέρει να συνειδητοποιήσει το ρόλο και το βάρος που για δεκάδες χρόνια συσσώρευσε στην πλάτη του Ελληνικού λαού η “Μεγάλη Ιδέα” αλλά και η τουρκική σκλαβιά δεν θα καταφέρει να κατανοήσει και να εξηγήσει πολλές από τις πράξεις και συμπεριφορές του μητροπολίτη Χρυσόστομου. Στην κατανόηση του κλίματος μεγάλη βοήθεια προσφέρουν οι αφηγήσεις, τα ημερολόγια αλλά και τα διάφορα αρχεία.

– Εσείς πώς δουλεύετε;
Προσωπικά εκτός από ένα πλήθος αφηγήσεων, ημερολογίων, αναμνήσεων και βιβλίων που κατά κύριο λόγο χρησιμοποίησα, (η Σμύρνη είναι το τέταρτο βιβλίο σχετικά με το Μικρασιατικό ζήτημα), μεγάλο ρόλο ως πηγή πληροφοριών έπαιξαν οι εφημερίδες της εποχής και κυρίως τα λεγόμενα “ψιλά” δηλαδή ο ρόλος που έπαιξε το περιθώριο. Έχω την τύχη να έχω στο αρχείο μου όλες τις ελληνικές εφημερίδες εκείνης της εποχής όλων των παρατάξεων. Αλλά και σ΄ αυτή την περίπτωση το μυστικό είναι να ξέρεις και να μπορείς να τις “διαβάζεις” ώστε να ανακαλύπτεις τι κρύβουν κάτω από τις λέξεις (γιατί ας μην ξεχνούμε ότι για μεγάλο διάστημα υπήρχε και το καθεστώς της λογοκρισίας) ώστε να διασταυρώνεις το πληροφοριακό υλικό τους με τη γνώση των αποδεδειγμένων ιστορικών στοιχείων.

»Για παράδειγμα η συνέντευξη του Στεργιάδη λέει πολύ λιγότερα από τα σχόλια της εφημερίδας που τη δημοσίευσε γιατί σ΄ εκείνα αποτυπώνονται όσα ο Ύπατος Αρμοστής είπε στον δημοσιογράφο σε διαλείμματα και κενά της συνέντευξης ζητώντας να μην δημοσιευτούν. Η εφημερίδα υποτίθεται ότι το σεβάστηκε αλλά μια προσεκτική μελέτη των σχολίων της βγάζει κυριολεκτικά… λαγούς. Στο βιβλίο μου ακόμη και στις σελίδες της μυθοπλασίας και των δραματοποιημένων διαλόγων που παραθέτω έχω χρησιμοποιήσει κι έχω βασιστεί σε όλα τα γνωστά ιστορικά στοιχεία.

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισα ήταν και είναι η απόσταση που με χωρίζει από την Αθήνα και το οποίο δεν μπορεί κανείς να το καταλάβει αν δεν το έχει ζήσει».

– Πόσο καιρό σας πήρε για να ερευνήσετε το θέμα από όλες τις πλευρές του;
Πολλά χρόνια. Από τη μαθητική ζωή μου και σε όλη τη διάρκεια των 34 χρόνων που εξέδιδα το περιοδικό ΓΙΑΤΙ στα Σέρρας. Εξάλλου τα βιβλία μου τα σχετικά με την Μικρασία είναι τέσσερα: “Δακρυσμένη Μικρασία”, “Στο όνομα της προσφυγιάς”, “Εις Θάνατον” και το τελευταίο για τη σύγκρουση Στεργιάδη – Χρυσότομου που στο σύνολό τους ξεπερνούν τις 3.000 σελίδες. Μια έρευνα σχετικά με την ιστορία δεν είναι και ό,τι πιο εύκολο. Πολύ περισσότερο όταν αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την έκδοση κάποιου βιβλίου.

– Αντιμετωπίσατε κάποιο πρόβλημα; Η σκόνη του χρόνου καλύπτει πρόσωπα και καταστάσεις;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισα ήταν και είναι η απόσταση που με χωρίζει από την Αθήνα και το οποίο δεν μπορεί κανείς να το καταλάβει αν δεν το έχει ζήσει. Ήμουν και είμαι μακριά από τα επίσημα αρχεία, τις βιβλιοθήκες, τις “πηγές”, τους ανθρώπους που έχουν μελετήσει το ίδιο θέμα κι έχουν ασχοληθεί μ΄ αυτό. Ως αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσω ένα τεράστιο αρχείο που μου πήρε πολύ χρόνο και μεγάλα έξοδα γιατί απλούστατα δεν γινόταν διαφορετικά.

»Με άλλα λόγια αναγκάστηκα να γίνω πρώτα… συλλέκτης κι ύστερα συγγραφέας. Για το πρώτο νομίζω ότι τα κατάφερα γιατί άρχισα να μαζεύω υλικό από τα νεανικά μου χρόνια. Θυμάμαι ότι όταν ήμουν μαθητής της Γ΄ Τάξης Γυμνασίου, στη Θεσσαλονίκη, για να αποκτήσω μια σειρά από το γερμανικό προπαγανδιστικό περιοδικό “Σύνθημα” που βρήκα σ΄ ένα παλαιοβιβλιοπωλείο, δούλεψα είκοσι μέρες ως πλασιέ βιβλίων. Για το δεύτερο δεν ξέρω. Όσο για τη σκόνη ή καλύτερα για την “πατίνα” του χρόνου, σας προτρέπω να διαβάσετε το υστερόγραφο του βιβλίου μου.

– Κουβαλάμε ακόμη το εθνικό τραύμα των όσων συνέβησαν στη Σμύρνη;
Ναι, και θα το κουβαλούσαμε για πολλά χρόνια ακόμη, εφ΄ όσον θα μας διακατείχαν οι μεγάλες και φανταχτερές ιδέες που λέει ο Καζαντζάκης αλλά και από το γεγονός ότι συνεχίζουμε να ζούμε στην ίδια γειτονιά με τους Τούρκους. Πιστεύω ότι για μερικούς δεν είναι απλά τραύμα αλλά πληγή. Μόνο που αυτή η πληγή κάποτε θα πρέπει να κλείσει και πλέον να μη χωρίζει τους δύο γείτονες λαούς αλλά να τους ενώνει σε έναν κοινό αγώνα αγάπης, ειρήνης και δικαιοσύνης.

– Ποια ήταν η βασική διαφορά του Αριστείδη Στεργιάδη και του Χρυσοστόμου;
Οι διαφορές ήταν πολλές. Μία και ίσως η κύρια διαφορά ήταν ότι ο Στεργιάδης θεωρούσε ότι η διοίκησή του έπρεπε να υπηρετήσει το δόγμα της Ελληνοτουρκικής φιλίας και συνύπαρξης ενώ ο Χρυσόστομος της “Μεγάλης ιδέας”. Ο πρώτος γνώριζε τα διπλωματικά παιχνίδια που παιζόταν στις ευρωπαϊκές τράπεζες των Συνδιασκέψεων και τα οικονομικά συμφέροντα των Συμμάχων (ιδίως σχετικά με τα πετρελαϊκά κοιτάσματα) όσον αφορούσε το Γεωπολιτικό χώρο της Εγγύς Ανατολής. Γι΄ αυτό από την πρώτη κιόλας στιγμή ύστερα και από τα θλιβερά και δυσοίωνα γεγονότα της προκυμαίας κατά την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού, προσπάθησε να ξανακερδίσει τη χαμένη αξιοπιστία της Ελλάδας μέσα από τη χρηστή διοίκηση, την δικαιοσύνη και την ισονομία.

Με τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό.

– Να δούμε λίγο την αλληλουχία των γεγονότων;
Η Ελλάδα δεν πήγε στη Μικρασία ως απελευθερώτρια δύναμη αλλά ως μια εγγυήτρια δύναμη που θα απέτρεπε τυχόν εκδικητικές πράξεις των Τούρκων σε βάρος των χριστιανών, θα γεφύρωνε το χάσμα ανάμεσα στους δύο λαούς και θα βοηθούσε στη συμβίωσή τους. Έπαιρνε δηλαδή μέρος σ΄ ένα πείραμα η κατάληξη του οποίου επισήμως ήταν άγνωστη. Ακόμη και η αργότερα συνθήκη των Σεβρών δεν μιλούσε για απελευθέρωση αλλά ανέφερε ότι την τύχη της Σμύρνης θα καθόριζε ύστερα από πέντε χρόνια ένα δημοψήφισμα των κατοίκων της.

»Μέχρι τότε όμως η Ελλάδα θα έδινε καθημερινά εξετάσεις τις οποίες έπρεπε να περνάει με επιτυχία. Και σ΄ αυτό έτειναν οι προσπάθειες του Αριστείδη Στεργιάδη αλλά και του Βενιζέλου, ο οποίος συν τοις άλλοις ονειρευόταν την εκεί παρουσία της Ελλάδας σαν μια φωτοβόλα πηγή πολιτισμού που θα τον μετέδιδε σε όλη την Εγγύς Ανατολή. Γι΄ αυτό και η προσπάθεια δημιουργίας του Πανεπιστημίου της. Στην αντίπερα όχθη βρισκόταν ο Χρυσόστομος που μέσα στον ενθουσιασμό του το βράδυ της παραμονής της αποβίβασης του Ελληνικού στρατού κήρυξε την… ένωση της Μικράς Ασίας με την Ελλάδα!.. Καταλαβαίνεται λοιπόν τις χαοτικές διαφορές αντίληψης σχετικά με την πραγματικότητα.

– Υπάρχει ένα νέφος γύρω από τον Στεργιάδη. Τι ήταν τελικά; Θύμα ή θύτης; Πατριώτης ή προδότης; Έχει λόγο η διάζευξη;
Ο Στεργιάδης εξακολουθεί να είναι μια “σκοτεινή” μορφή για έναν βασικό λόγο: Δεν άφησε κανένα γραπτό κείμενο και δεν μίλησε σχεδόν ποτέ (εκτός από τη γνωστή συνέντευξή του στην εφημερίδα “Πατρίς”) για όλα όσα τον κατηγορούσαν. Για τους περισσότερους Μικρασιάτες και συγγραφείς ήταν θύτης. Ένα σκληρός και δικτατορικός κυβερνήτης που κυβέρνησε με σιδερένια γροθιά και. Προσωπικά έχω την άποψη ότι υπήρξε περισσότερο θύμα των καιρών και των γεγονότων παρά θύτης.

»Και φυσικά στο τέλος ο αποδιοπομπαίος τράγος και ο “μισηθείς έσχατον μίσος”. Τα όσα του καταμαρτυρούν έχουν σχέση μόνο με τις συμπεριφορές και τις ιδιορρυθμίες του και όλα όσα παραδέχονται ακόμη και οι πλέον στυγνοί πολέμιοί του με την ουσία της πραγματικότητας. Δεν υπήρξε προδότης αλλά ένας τεχνοκράτης που δεν δίστασε να πάει κόντρα στους ανέμους που φύσαγαν, πιστός σε όλα εκείνα για τα οποία τον είχαν επιλέξει ο Βενιζέλος και εκείνοι που την διαδέχτηκαν.

Το βιβλίο του Βασίλη Τζανακάρη «Σμύρνη 1919-1922» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

– Πιστεύετε πως με τη δημόσια σιωπή και στάση του τα χρόνια που ακολούθησαν, συνέβαλε κι ο ίδιος στην ανακήρυξή του σε προδότη των προδοτών;
Είναι αστείο να κουβεντιάζουμε σήμερα για προδοσία του Στεργιάδη αλλά ακόμη και για προδοσία των έξι που εκτελέστηκαν λίγο αργότερα. Είναι κι αυτή μία από τις συνήθειες του λαού μας να αναζητούμε ενόχους κι αποδιοπομπαίους τράγους σε όλη την πολύχρονη ιστορία μας. Και το κυριότερο να ρίχνουμε το βάρος πότε στους ξένους και πότε στους αδύναμους.

– Εντέλει, ποια είναι τα λάθη του που εντοπίζετε εσείς;
Τα λάθη του Στεργιάδη ήταν σε προσωπικό επίπεδο. Ήταν λάθη συμπεριφοράς , αυταρχισμού, έλλειψης αυτοελέγχου από μέρους του. Τώρα, αν θεωρούμε λάθος ότι δεν έπαιξε το παιχνίδι των “Τουρκοφάγων” και των διαφόρων Ελίτ της Σμύρνης που πιθανόν να ήθελαν να τον έχουν του χεριού τους και να τον καθοδηγούν προς το συμφέρον τους, αυτό είναι προς τιμήν του. Ο Στεργιάδης δεν δέχθηκε να συγκυβερνήσει με τους Δημογέροντες, τους προεστούς και τους κοινοτικούς παράγοντες της Σμύρνης αλλά ούτε με τον Κλήρο.

»Παρέμεινε πιστός “εφ ώ ετάχθη” από τις ελληνικές κυβερνήσεις και υπηρέτησε με εντιμότητα και ήθος τον ρόλο του ως Ύπατου Αρμοστή προς όφελος του κοινού σκοπού. Ακόμη και πολύ αργότερα, όταν πια η πλάστιγγα έγερνε σε βάρος μας, ο Στεργιάδης πίστευε ότι η Ελλάδα και ο Ελληνικός στρατός έπρεπε να αποχωρήσουν “ευτάκτως” ώστε να διασωθεί το έμψυχο αλλά και το άψυχο υλικό. Δυστυχώς το τελικό αποτέλεσμα ήταν το “ευτάκτως” του Στεργιάδη να μετατραπεί σε “ατάκτως” με όλα τα θλιβερά του αποτελέσματα.

– Οι πολύπαθες μάζες των προσφύγων και το κοινό αίσθημα τον ήθελαν να παραμείνει στη θέση του, όπως ο μητροπολίτης Χρυσόστομος, που σφαγιάστηκε. Γιατί δεν το έκανε;
Ύστερα από το σπάσιμο του μετώπου δεν υπήρχε κανένας λόγος να παραμείνει ο Στεργιάδης στη Σμύρνη. Ας μη συγκρίνουμε τον ρόλο του σε σχέση μ΄ εκείνον του Χρυσόστομου. Ο Στεργιάδης ούτε Μικρασιάτης ήταν ούτε συναισθηματικά δεμένος με το λαό της Σμύρνης. Ήταν ο ύπατος υπάλληλος του Ελληνικού κράτους που είχε σταλεί για έναν συγκεκριμένο λόγο και δεν ενδιαφερόταν να αγιοποιηθεί. Εξάλλου δεν υπήρχε κανένας τέτοιος λόγος. Αντιθέτως ο ρόλος του μητροπολίτη Χρυσόστομου ήταν διάφορος. Ο Χρυσόστομος πίστευε πως ο Ελληνισμός, όπως και ο ίδιος έπρεπε να παραμείνουν στην Σμύρνη όποιο κι αν ήταν το κόστος. Και το έκανε. Όπως το δήλωσε πολλά χρόνια πριν έψαχνε να βρει έναν σταυρό για να ανέβει επάνω του. Και τον βρήκε, θυσιάζοντας τη ζωή του. Ο ίδιος αγιοποιήθηκε. Ο Στεργιάδης δεν είχε καμιά τέτοια βλέψη κι επιθυμία.

Αριστερά στη φωτογραφία με το κοστούμι ο Αριστείδης Στεργιάδης (Wikipedia).

–  Ήταν λάθος του Βενιζέλου που τον διόρισε στη θέση του Ύπατου Αρμοστή;
Όχι! Για τις περιστάσεις ήταν ο πλέον αρμόδιος. Ο Βενιζέλος τον είχε ξεχωρίσει από τις αρχές σχεδόν του 1919 γιατί γνώριζε το ακέραιο και το αδέκαστο του χαρακτήρα του αλλά και γιατί σε σχέση με την πολιτική και τα διαπλεκόμενα της εποχής ο Στεργιάδης ήταν αποστασιοποιημένος από επιδιώξεις πολιτικής ανέλιξης και δεν επρόκειτο να του δημιουργήσει προβλήματα. Εξάλλου θεωρούνταν εμπειρογνώμονας στο Μουσουλμανικό δίκαιο.

– Ο Στεργιάδης ήταν οπαδός της ελληνοτουρκικής φιλίας. Ήταν ονειροπόλος ή ιδιοτελής;
Οπαδός της Ελληνοτουρκικής συνύπαρξης, την οποία ως εκ των πραγμάτων θεωρούσε αναγκαία Ούτε ονειροπόλος ήταν ούτε ιδιοτελής. Ήταν ένας ψυχρός πραγματιστής που γνώριζε την πραγματικότητα και το ρόλο που έπρεπε να παίξει η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, πράγμα που αγνοούσαν οι περισσότεροι των Σμυρνιών. Επίσης δεν ήταν ιδιοτελής. Ενώ θα μπορούσε να κερδίσει αρκετά χρήματα αυτός προτιμούσε τη λιτοδίαιτη ζωή, πράγμα που διαπιστώθηκε όταν πια παρέμεινε στο εξωτερικό και διαβιούσε με χρήματα που του έδιναν πότε ο Πλαστήρας και πότε ένας ανεψιός του.

– Μπορούμε να συνυπάρξουμε με τους Τούρκους πιστεύετε;
Είμαστε υποχρεωμένοι να συνυπάρχουμε. Και γιατί είμαστε γείτονες αλλά και γιατί μας ενώνουν πολλά πράγματα. Για να μη φτάσουμε να λέμε ότι οι λαοί δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα…

– Από την άλλη: ο Χρυσόστομος έχει αγιοποιηθεί. Δικαίως;
Ο Χρυσόστομος αγιοποιήθηκε γιατί με τον μαρτυρικό θάνατό του πέρασε σε ένα άλλο επίπεδο προσφοράς. Σ΄ εκείνο της θυσίας για όλα όσα πίστευε και υπηρετούσε. Τον Θεό και την πατρίδα.

– Θα μπορούσε να έχει άλλη κατάληξη η Μεγάλη Ιδέα; Υπερεκτιμήσαμε καταστάσεις;
Αυτά τα περί Μεγάλης Ιδέας, Μαρμαρωμένου Βασιλιά, Κόκκινης μηλιάς και περί Έθνους Ανάδελφου είναι η εσωτερική μας τραγωδία την οποία πληρώσαμε πανάκριβα σε αίμα και δάκρυα. Στην περίπτωση της μικρασιατικής εκστρατείας δεν υπερεκτιμήσαμε καταστάσεις αλλά τις δυνατότητές μας. Θελήσαμε να ανασυστήσουμε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία, μια Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών με έναν λαό μόλις πέντε εκατομμυρίων που το μισό του ήθελε να σφάξει το άλλο μισό λόγω της κατάρας του Εθνικού διχασμού..

«Ο Χρυσόστομος αγιοποιήθηκε γιατί με τον μαρτυρικό θάνατό του πέρασε σε ένα άλλο επίπεδο προσφοράς». (Εστία Νέας Σμύρνης).

– Είναι στην ιδιοσυγκρασία μας να αναζητούμε αποδιοπομπαίους τράγους;
Είναι χαρακτηριστικό του “σοφού” Ελληνικού λαού να σπεύδει σε κάθε περίπτωση να βγάζει έξω την… ουρά του αναζητώντας άλλοτε αποδιοπομπαίους τράγους και άλλοτε στήνοντας συνωμοσίες και μύθους. Και φυσικά ρίχνοντας το βάρος στους άλλους. Μήπως ο λαός δεν ήταν που στις εκλογές του 1920 καταβαράθρωσε το κόμμα των Φιλελευθέρων και τον ίδιο τον Βενιζέλο; Θα σας αναφέρω όμως και ένα πολύ απλό και σημερινό παράδειγμα: Η χώρα μας είναι από τις πρώτες σε αυτοκινητικά δυστυχήματα. Κάθε χρόνο θρηνούμε την απώλεια ενός πληθυσμού ίσου με μια κωμόπολη. Έχετε όμως ακούσει κανέναν να λέει ότι δεν ξέρει να οδηγεί;

– Αντιστοίχως: είμαστε «πλασμένοι» να έχουμε πάντα μια μεγάλη Ιδέα να μας κινητοποιεί;
Έχουμε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μας με αποτέλεσμα πολλές φορές η χώρα μας να κινδυνεύει από εμάς τους ίδιους. Νομίζω ότι οι εποχές για “Μεγάλες ιδέες” έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Εκείνο που θα πρέπει να φροντίσουμε σήμερα είναι να πάψουμε να πληγώνουμε την πατρίδα μας με τις ανούσιες και πολλές φορές επικίνδυνες συμπεριφορές μας σε όλους τους τομείς. Να πάψουμε να τα περιμένουμε όλα από τους άλλους και να αρχίσουμε να αγαπάμε την Ελλάδα έτσι όπως της πρέπει κι όχι έτσι όπως νομίζουμε. Και επιπλέον θα πρέπει να φρεσκάρουμε και να γυμνάσουμε τη μνήμη μας ώστε να αποφεύγουμε εκείνη του… χρυσόψαρου!

–  Η δική σας εργώδης προσπάθεια έχει σκοπό να φωτίσει αθέατες πλευρές της Ιστορίας. Πόσο άλλα κρυμμένα «μυστικά» υπάρχουν;
Πολλά και διάφορα! Είναι οι αθέατες στους περισσότερους πλευρές των ιστορικών συμβάντων, όπως τις αναφέρετε, τις οποίες καλείται να ερευνήσει και να φέρει στο φως ο ιστορικός ερευνητής. Όταν ξεκίνησα να γράφω τη Δακρυσμένη Μικρασία ήταν πολλοί εκείνοι που με απέτρεψαν από το εγχείρημα με το σκεπτικό ότι είχαν γραφεί ένα πλήθος από σχετικά βιβλία και δημοσιεύματα. Παρ΄ όλα αυτά εγώ το έγραψα και πήρα και το Κρατικό βραβείο.

»Κι όχι μόνο έγραψα εκείνο αλλά συνέχισα με άλλα τρία βιβλία που όλα τους είχαν μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Και αυτό για δύο λόγους. Ο ένας ήταν ότι εστίαζα το ενδιαφέρον μου στην καθημερινότητα των Ανθρώπων και ο άλλος ότι είχα “εφεύρει” έναν νέο τρόπο γραφής που δεν εντασσόταν στα συνηθισμένα καλούπια, γράφοντας εύληπτα και κατανοητά. Γι΄ αυτό συνηθίζω να λέω χαριτολογώντας ότι τα βιβλία μου διαβάζονται ως ιστορικά, ως χρονικά, ως μελέτες, ως λογοτεχνία αλλά ακόμη και ως… παραμύθια!

– Ολοένα και περισσότερα τα τελευταία χρόνια αναζητούμε μέσω των ιστορικών βιβλίων συνάφειες με το σήμερα. Εσείς βρίσκετε τέτοιες;
Πιστεύω ότι η ιστορία συνεχίζεται αλλά με διάφορες τις συνθήκες και ίσως και τα γεγονότα αλλά σχεδόν πάντα με τον ίδιο πυρήνα της δράσης και της αντίδρασης. Δράση είναι το καινούργιο και αντίδραση το παλιό. Όσο για τις συνάφειες με το σήμερα όπως με ρωτάτε και βέβαια υπάρχουν και θα υπάρχουν όπως υπάρχουν και θα υπάρχουν κάθε είδους συμφέροντα.

«Ο Βενιζέλος είχε ξεχωρίσει τον Στεργιάδη από τις αρχές σχεδόν του 1919 γιατί γνώριζε το ακέραιο και το αδέκαστο του χαρακτήρα του».

– Μαθαίνουμε από τα λάθη που έχουμε κάνει στο παρελθόν;
Τις περισσότερες φορές όχι! Ο λόγος; Ίσως γιατί ή δεν τα ξέρουμε ή δεν καταλαβαίνουμε ποια ήταν τα λάθη μας και τελικά ποια θεωρούμε λάθη είναι μια μεγάλη θλιβερή ιστορία. Πόσοι μπορεί να είναι σήμερα εκείνοι που πιστεύουν ότι ήταν λάθος η Μικρασιατική εκστρατεία;

– Αν κάποιος δηλώνει εθνικιστής αγαπάει την πατρίδα του ή μια επινοημένη εικόνα της;
Αυτός που αγαπάει την πατρίδα του και την υπερασπίζεται είναι πατριώτης. Αυτός όμως που επιβουλεύεται τις πατρίδες των άλλων ή νομίζει πως η δική του πατρίδα είναι μοναδική και άρα κυρίαρχη και με κραυγές δηλώνει εθνικιστής είναι ο κακώς εννοούμενος πατριώτης.

– Τι θα γράψει ο Ιστορικός του μέλλοντος για τα σημερινά γεγονότα στην Ελλάδα;
Δεν μπορώ να είμαι μάντης αλλά νομίζω ότι θα ένιωθε μεγάλη έκπληξη όχι τόσο για τα μύρια όσα συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά αλλά για την επιβεβαίωση ότι η ιστορία συνεχίζεται χωρίς μεγάλες διαφορές. Παρ΄ όλα αυτά κρίνοντας από το που βρισκόμασταν πριν μερικές δεκαετίες και που φτάσαμε, είναι μια νότα αισιοδοξίας. Δεν νομίζετε;

Διαβάστε ακόμα: Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος – «Μόνον η Αρχαία Μακεδονία είναι μια και ελληνική, τα άλλα είναι βλακείες».

TAGS :
βιβλίο Ελεύθεριος Βενιζέλος Σμύρνη Στεργιάδης

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook