Αλβέρτος Ρεβάχ: «Μόνο οι επενδυτές μπορούν να σώσουν τον κόσμο»

Ο Αλβέρτος Ρεβάχ είναι ξεχωριστή περίπτωση businessman. Επενδύει μόνο σε προϊόντα ή υπηρεσίες που είναι «καλές για εσένα» (βλ. καταναλωτή), και για «καλές για τον πλανήτη». Στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη που παραχώρησε στο Andro αναπτύσσει το όραμά του για τις εταιρίες που υποστηρίζει, τις δυνατότητες ή τις δυσκολίες που έχει η Ελλάδα να αναπτυχθεί με ταχείς ρυθμούς σε νέες μορφές επιχειρηματικότητας, τη νέα συνθήκη της πανδημίας, αλλά και τον βεγκανισμό, που τείνει να ασπαστεί με πίστη.

– Ιδρύσατε τη Humble Holdings για να επενδύσετε σε εταιρείες με θετικό κοινωνικό και πλανητικό αποτύπωμα. Δώστε μας ένα παράδειγμα τέτοιας εταιρείας.

Να σας δώσω δυο παραδείγματα. Η πρώτη τώρα ξεκινάει το ταξίδι της και λέγεται Carbon Mobile. Ιδρύθηκε και διοικείται από έναν Σύριο πρόσφυγα στην Γερμανία, με σκοπό να φέρει στην αγορά το πρώτο smartphone από ανθρακονήματα, το ελαφρύτερο και πιο λεπτό smartphone στο μέγεθος της οθόνης του. Στόχος είναι να φτιάξει ένα smartphone του οποίου η απόδοση να είναι εφάμιλλη με αυτά που γνωρίζουμε (Apple, Samsung, κλπ.) αλλά να είναι εξολοκλήρου φτιαγμένο από Fair Trade πιστοποιημένα υλικά, και από ανθρακονήματα από οργανική ύλη. Η πρώτη συσκευή λανσάρεται αυτές τις μέρες. Η δεύτερη επένδυση έχει ήδη σαλπάρει για ένα απίστευτο ταξίδι, όπου τα ρούχα μας στο τέλος της ζωής τους, τα ρετάλια από την βιομηχανία της μόδας που θα κατέληγαν στη χωματερή, μολύνοντας το περιβάλλον, ανακυκλώνονται και γίνονται πρώτη ύλη για νέα υφάσματα. Λέγεται ReNewcell, είναι Σουηδική, και η τεχνολογία της θα βοηθήσει την βιομηχανία της μόδας να γίνει πιο βιώσιμη. Την γνώρισα το 2018, ενθουσιάστηκα από την ιδέα και την ομάδα, επένδυσα σε αυτή, και στα τέλη του 2020 η μετοχή της εισήχθη στο χρηματιστήριο NASDAQ First Premier της Στοκχόλμης για να αντλήσει επιπλέον κεφάλαια, ώστε να χρηματοδοτήσει το δεύτερο και μεγαλύτερο εργοστάσιό της. Σήμερα η χρηματιστηριακή της αξία κυμαίνεται στο 1 δις δολάρια.

– Έχετε πει ότι η ιδέα σας για την Humble Holdings γεννήθηκε σε μια κουβέντα με τον Jonathan Wilmot, τότε επικεφαλής μακροοικονομικών ερευνών της Credit Suisse. «Ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας», σας είπε ο Wilmot, «χαρακτηρίζεται από τρία πράγματα: Πρώτον, το διασκεδάζει, δεύτερον βγάζει χρήματα και τρίτον κάνει τον κόσμο καλύτερο». Εσείς έχετε εκπληρώσει τις τρεις αυτές προϋποθέσεις;

Νομίζω είναι νωρίς να το κρίνω, καθώς το συγκεκριμένο «ταξίδι» ξεκίνησε μόλις το 2016. Στην μέχρι σήμερα πορεία μου έχω περάσει καλά, έχω μάθει πολλά, έχω γίνει λίγο σοφότερος και λίγο καλύτερος άνθρωπος, πιστεύω, αλλά έχω αγχωθεί και πολύ. Έχω βγάλει και έχω χάσει χρήματα, αλλά η σούμα είναι για την ώρα θετική. Αλλά σίγουρα, κάθε μου επένδυση κάνει τον κόσμο λίγο καλύτερο, και αυτό είναι το πιο σημαντικό για μένα σε αυτή τη φάση της ζωής μου.

– Θέλετε να κάνετε «τον κόσμο καλύτερο». Και εδώ που τα λέμε, αυτό είναι το mantra των περισσότερων επιχειρηματιών σήμερα, από τον μικρό Έλληνα startuper ως τον Elon Musk. Ο κόσμος όμως γίνεται καλύτερος ή χειρότερος; Και ποια είναι εν τέλει η συνεισφορά του επιχειρείν σε αυτό;

Δεν νομίζω πως το να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο, στην ουσία και όχι στα λόγια, είναι το mantra των περισσότερων επιχειρηματιών. Ίσως το να κάνουν τον δικό τους μικρόκοσμο. Λίγοι είναι οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές που σκέφτονται ότι εξίσου σημαντικό με το κέρδος είναι ο άνθρωπος και ο πλανήτης. Όμως το επιχειρείν θα μπορούσε και θα έπρεπε να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στο να γίνεται όλο και καλύτερος ο κόσμος μας. Κατά την άποψη μου, μόνο οι επενδυτές μπορούν να σώσουν τον κόσμο μας.

– Oι επενδυτές, όχι οι επιχειρηματίες;

Οι επενδυτές ελέγχουν τα κεφάλαια που είναι απαραίτητα ώστε να λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις. Εάν οι επενδυτές θέσουν ως προϋπόθεση για τις επενδύσεις τους, πέραν της κερδοφορίας – γιατί μιλάμε για καπιταλισμό – την αειφορία, ώστε η επιχείρηση να σέβεται όλους τους ανθρώπους που έρχονται σε επαφή μαζί της, από αυτούς που δουλεύουν στους προμηθευτές της μέχρι τον τελικό καταναλωτή, και να σέβεται και τον πλανήτη, τότε οι επιχειρήσεις θα διαμορφώσουν τα πλάνα τους αναλόγως. Και έτσι όλοι οι άνθρωποι γύρω από αυτές, μαζί και οι καταναλωτές, θα κατευθυνθούν προς ένα καλύτερο μέλλον, όπου οι αμοιβές θα είναι αξιοπρεπείς, οι συνθήκες εργασίας ηθικές και το αποτύπωμα στο περιβάλλον ουδέτερο ή ακόμα και αρνητικό. Money makes the world go round, λένε, και ισχύει. Και το χρήμα το ελέγχουν πρωτίστως οι επενδυτές.

– Ακόμα και αν ο CEO μιας επιχείρησης δεν κινείται με στόχο την γενική ωφέλεια, συχνά υπάρχουν μέτοχοι (ή εκπρόσωποι πολλών μικρομετόχων) που επιδίδονται στο λεγόμενο Stakeholder activism. Συμμερίζεστε τέτοιες πρακτικές;

Εννοείται, υπό την μοναδική προϋπόθεση πως αυτού του είδους το activism είναι ειλικρινώς προς την σωστή κατεύθυνση και πως δεν οδηγεί την εταιρεία σε ζημιές.

– Υπάρχει βέβαια και ο τελικός κριτής που ενίοτε γίνεται ακτιβιστής, ο καταναλωτής. Το Consumer activism είναι σε άνθηση στην Αμερική. Κι εσείς σαν καταναλωτής «ψηφίζετε» με την τσέπη σας, έτσι δεν είναι; Σας έχουμε δει να γράφετε και στα κοινωνικά δίκτυα ενάντια σε ρυπογόνες ή «ανήθικες» εταιρείες.

Όλοι μας, ως καταναλωτές, καθημερινά, ψηφίζουμε για το μέλλον μας μέσω της τσέπης μας. Εάν ψωνίζουμε από τα Zara υποστηρίζουμε έναν τρόπο παραγωγής ενδυμάτων που είναι κακός και για τον άνθρωπο και για το περιβάλλον. Εάν ψωνίζουμε από μια μικρή startup εταιρεία που είναι Fair Trade και έχει μελετήσει τα υλικά και τις διαδικασίες της ώστε να είναι φιλικά προς το περιβάλλον, υποστηρίζουμε ένα καλύτερο αύριο για όλους, και για εμάς τους ίδιους.

– Θα σας απαντήσει ο μέσος καταναλωτής ότι είναι καθαρά θέμα κόστους. 

Τρελαίνομαι όταν ακούω «μα τα Zara είναι φθηνά, από εκεί αντέχουμε να ψωνίζουμε» όταν οι περισσότεροι πελάτες τους έχουν τόσα ρούχα που δεν φοράνε στην ντουλάπα τους. «Less is more» πρέπει να είναι η τάση, αγοράστε λιγότερα αλλά καλύτερα. Το να ψωνίζουμε δεν είναι τρόπος να μην βαριόμαστε. Ειδικά για την μόδα, σας προτείνω ένα app που λέγεται Good on You, που ερευνά τις πρακτικές των brands της μόδας, και τις βαθμολογεί για το πόσο ηθικές και αειφόρες είναι. Κάθε ευρώ που δίνουμε είναι μια ψήφος προς μια κατεύθυνση, κα μπορεί το ένα ευρώ το δικό μου να πιστεύω ότι δεν θα κάνει την διαφορά, αλλά τα πολλά ευρώ όλων μας μαζί σίγουρα θα την κάνουν.

– Και για τον κοινωνικό ακτιβισμό εταιρειών τι λέτε; Πρέπει να παίρνουν θέση με τις διαφημίσεις τους ή τa social media τους για κοινωνικά θέματα, πχ για τα δικαιώματα των gay όπως έχουμε δει και στην Ελλάδα; Και επειδή μαντεύω τη θετική σας απάντηση, να το θέσω αλλιώς: Πότε αυτό είναι υποκριτικό;

Υποκριτικό είναι όταν, π.χ. ο μεγαλύτερος ρυπαντής πλαστικού στον πλανήτη βγάζει μια συλλεκτική φιάλη, σε 1,000 κομμάτια, από βιοδιασπώμενο πλαστικό, ή υπόσχεται ότι μέχρι το 2050 θα είναι κλιματικά ουδέτερος. Μέχρι το 2050, εάν δεν αλλάξουμε τίποτα, το «ποιος ζει και ποιος πεθαίνει» θα γέρνει προς το «πεθαίνει». «Σήμερα» είναι το θέμα τι κάνουμε. Όχι «αύριο». Το να παίρνει θέση μια εταιρεία για κάποιο κοινωνικό θέμα είναι σημαντικό, και γίνεται μέρος του χαρακτήρα της. Όπως όμως ένας βιαστής δεν μπορεί να υποστηρίζει το κίνημα #metoo, έτσι και κάποιες εταιρείες που έχουν κακά στοιχεία στο DNA τους πρέπει να είναι πολύ προσεκτικές όταν παίρνουν θέση για σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, γιατί όταν το προϊόν ή η υπηρεσία σου οδηγεί στην δημιουργία κοινωνικών προβλημάτων δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο το κοινωνικό σου μήνυμα, για ένα άλλο θέμα, είναι ειλικρινές ή είναι ethics-washing.

– Προτρέπετε σε ηθικό επιχειρείν. Αν όμως το δούμε αντίστροφα, το μη ηθικό επιχειρείν δεν είναι κάτι ουδέτερο, έτσι δεν είναι; Κάποιος που στηρίζει σαν πελάτης ή πολύ περισσότερο σαν επενδυτής, εταιρείες με αρνητικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα, είναι στα μάτια σας συνένοχος; Είναι ανήθικος;

Ναι. Απλά. Κάποιος που στηρίζει μια εταιρεία που εν γνώση της κάνει κακό στον πλανήτη, και δεν έχει ούτε πρόθεση ούτε σχέδιο για το πως θα το αλλάξει αυτό, είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ανήθικος, ειδικά εάν είναι επενδυτής. Όποιοι στηρίζουν με τα χρήματά τους, ως μέτοχοι, εταιρείες που μόνο κακό κάνουν, είναι μέρος του προβλήματος. Εάν στηρίζεις, εν γνώση σου, με οποιονδήποτε τρόπο, μια εταιρεία που αποδεδειγμένα χρησιμοποιεί πρώτες ύλες που φτιάχνονται από σκλάβους (κοιτάξτε την βιομηχανία της σοκολάτας), ή από παιδιά, ναι, είσαι ανήθικος. Λιγότερο ίσως ως πελάτης, πολύ περισσότερο ως επενδυτής.

– Λέτε πως επενδύετε μόνο σε προϊόντα ή υπηρεσίες που είναι καλές για εσένα, «Good for You». Εννοείτε για εσάς ως επενδυτή ή για τον καταναλωτή; Και πώς ορίζετε εσείς τι μπορεί να είναι καλό για εμένα ως καταναλωτή;

Εννοώ για εσάς, ως καταναλωτή. Ως «καλό για εσένα» όμως ορίζω ένα προϊόν ή υπηρεσία που είναι εξαιρετικής ποιότητας, τιμολογημένο σωστά και τίμια, με εξαιρετικό value for money, που θέλεις να το αγοράσεις σε σχέση με κάτι «κακό». Κάτι που, όταν το αγοράζεις, βοηθάς τον κόσμο να γίνει καλύτερος, χωρίς εσύ να πρέπει να κάνεις κάποια «θυσία» σε σχέση με αυτό που μέχρι σήμερα ήθελες. Ένα παράδειγμα, η ηλεκτρική ενέργεια. Όλοι ξέρουμε πώς οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι άπειρα καλύτερες για τον πλανήτη μας από το να καίμε πετρέλαιο και να εκλύουμε διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Προσφάτως, το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ανά MW, σε κάποιες χώρες, έπεσε κάτω από το κόστος παραγωγής από ορυκτά καύσιμα. Αυτό είναι «καλό για σένα». Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα οργανικά / βιολογικά τρόφιμα. Εάν βρεις το ίδιο προϊόν, π.χ. πατατάκια, στην ίδια σχεδόν τιμή, και το ένα είναι βιολογικό και έχει παραχθεί από Fair Trade πιστοποιημένο παραγωγό, και το άλλο δεν είναι, και τα δύο είναι εξίσου νόστιμα και λαχταριστά, το πρώτο είναι «καλό για σένα». Ελάχιστοι είναι οι καταναλωτές που θα θυσιάσουν ευκολία, απόλαυση ή πολύ περισσότερα χρήματα απλά για να κάνουν το «καλό», άρα η αρχή της υπόθεσης πρέπει να είναι προϊόντα και υπηρεσίες που οι καταναλωτές να τα επιθυμούν. Αυτά είναι, κατ’ εμέ τα «Good for You».

– Λέτε επίσης ότι οι επενδύσεις σας πρέπει να είναι «Good for People». Αυτό περιλαμβάνει και τους εργαζόμενους στις επιχειρήσεις που ενισχύετε; Και πως το ελέγχετε;

Όχι μόνο τους εργαζόμενους στις επιχειρήσεις στις οποίες επενδύω, αλλά και στους προμηθευτές τους. Δυσκολάκι. Για τον λόγο αυτό, ο κανόνας πίσω από τις επενδύσεις μου για το θέμα αυτό είναι ο εξής: Εφόσον η επένδυση αφορά πλειοψηφικό πακέτο ως Angel Investor σε κάποια startup όπως για παράδειγμα στην AERA, τότε είναι απαραίτητο η εταιρεία αυτή να ιδρυθεί ως Public Benefit Corporation ή με αντίστοιχη νομική μορφή, και στο καταστατικό της να προβλέπει πως η εταιρεία θα αμείβει τους εργαζόμενους και συνεργάτες της με αποδοχές που συνάδουν με την ιδέα «living wage». Θα τους παρέχει ηθικό και ασφαλές περιβάλλον εργασίας, και θα μοιράζεται την επιτυχία της μαζί τους (μέσω προγραμμάτων profit sharing, κλπ.). Επίσης, θα ζητάει από τους προμηθευτές της να κάνουν το ίδιο, και δεν θα συνεργάζεται με εταιρείες που δεν ακολουθούν την φιλοσοφία της. Έτσι, για παράδειγμα, η AERA όχι μόνο φτιάχνει τα παπούτσια της σε συνεργασία με δύο μικρές, παραδοσιακές, οικογενειακές βιοτεχνίες στο Βένετο της Ιταλίας, χώρα στην οποία τα εργατικά δικαιώματα είναι πολύ ισχυρά, έχοντας πρώτα επισκεφθεί οι ίδιοι και εξετάσει τις βιοτεχνίες αυτές, και έχοντας γνωρίσει όλους τους υπαλλήλους τους, αλλά και έχει αποφασίσει να προμηθεύεται όλες τις πρώτες ύλες για τα παπούτσια μόνο από Ιταλούς προμηθευτές.

– Αν έχετε μειοψηφικό πακέτο τι αλλάζει;

Εφόσον η επένδυση αφορά μειοψηφικό πακέτο, σε οποιαδήποτε φάση μιας εταιρείας, τότε απλά εξετάζω τις πρακτικές και την φιλοσοφία της γύρω από το θέμα αυτό, και εφόσον δω ότι συνάδουν με τις δικές μου, τότε προχωράω. Όσο και κερδοφόρα να μου φαίνεται μια επένδυση, εάν δω ότι οι πρακτικές της εταιρείας στο θέμα «ανθρώπινο δυναμικό» δεν είναι σωστές, δεν πρόκειται να επενδύσω σε αυτή.

– Στο ίδιο θέμα, το σήμα «Fair Trade» που βρίσκουμε συχνά σε σοκολάτες ή καφέδες με προέλευση από φτωχές χώρες, εξακολουθεί κατά τη γνώμη σας να εγγυάται τα παραπάνω;

Όχι, το Fair Trade όμως είναι μια αρχή, και εγγυάται πως οι εργαζόμενοι δουλεύουν σε αποδεκτές συνθήκες, αμείβονται με τουλάχιστον τον ελάχιστο μισθό κατά την νομοθεσία της χώρας παραγωγής, και δεν είναι παιδιά. Δεν εγγυάται ότι οι αποδοχές τους εξασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, το λεγόμενο “living wage”, το οποίο, π.χ. στην Νέα Υόρκη είναι $21.77 την ώρα για έναν άνθρωπο που ζει μόνος χωρίς παιδιά, όταν ο ελάχιστον μισθός εκεί είναι $11.80 την ώρα. Προσωπικά όμως προτιμώ να αγοράσω ένα Fair Trade certified προϊόν σε σχέση με ένα που δεν είναι. Π.χ. πρόσφατα ανακάλυψα τις σοκολάτες Tony’s Chocolonely, που είναι Fair Trade, νοστιμότατες, όχι πολύ ακριβές, και που εγγυόνται υψηλότερες τιμές στους παραγωγούς κακάο με τους οποίους συνεργάζονται, βοηθώντας έτσι να εξαλειφθεί το φαινόμενο της δουλείας (ναι, υπάρχει ακόμα) στην παραγωγή κακάο στην Αφρική.

– Μεγάλη κουβέντα γίνεται για τα εργασιακά δικαιώματα και στην Ελλάδα. Θεωρείτε ότι χρειάζεται αναμόρφωση η εργασιακή νομοθεσία με ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων; Και αν ναι, τί έχουν να κερδίσουν οι εργαζόμενοι από τέτοιες μεταρρυθμίσεις;

Η αλήθεια είναι πως δεν παρακολουθώ το θέμα αυτό στην Ελλάδα, γιατί έχω αλλεργία στο εν Ελλάδι συνδικαλιστικό κίνημα, το οποίο πιστεύω πως θέλει ξήλωμα και ριζική επανίδρυση. Το Κράτος οφείλει να έχει τον ρόλο του ρυθμιστή, άλλα μέχρι ένα όριο. Να εγγυάται ένα ελάχιστο πλαίσιο ασφάλειας, αξιοπρέπειας και αποδοχών για τον εργαζόμενο, ασχέτως με τον εργοδότη. Ο έξυπνος εργοδότης είναι αυτός που ανταμείβει σωστά και προσέχει τους σωστούς εργαζόμενους του, και τους αξιολογεί συνεχώς και δίκαια, και βοηθάει και τους πιο αδύναμους να γίνουν καλύτεροι, και να αποδώσουν τα μέγιστα. Πιστεύω πως το 100% της επιτυχίας μιας ιδέας, μιας εταιρείας, ενός προϊόντος οφείλεται στους ανθρώπους που εργάζονται για αυτό, οπότε μια εταιρεία που δεν επενδύει στον άνθρωπο είναι χαμένη από χέρι.

– Στην επενδυτική φιλοσοφία σας υπάρχει και ένας τρίτος πόλος: «Good for the Planet». Αυτό είναι νομίζω κατανοητό στους περισσότερους, το ερώτημα μου όμως είναι πως βεβαιώνεστε ότι οι εταιρείες που ενισχύετε δεν κάνουν το λεγόμενο «greenwashing»; (δεν καμουφλάρουν δηλαδή τις αμαρτίες τους με λίγη πράσινη “μπογιά”).

Το Greenwashing για κάποιον που ασχολείται σοβαρά με το θέμα sustainability βρωμάει από χιλιόμετρα. Για παράδειγμα, όταν ακούω για μεγαλεπήβολα σχέδια για κάτι που θα πρέπει να το πετύχουμε σε 30 χρόνια, μου μυρίζει. Σήμερα είναι το θέμα τι θα κάνουμε. Λύσεις πάντα υπάρχουν, αλλά έχουν κόστος, και το επιπλέον αυτό κόστος, που είναι μόνο οικονομικό, δύσκολα μπορεί να δικαιολογηθεί στους επενδυτές εάν το μόνο που τους νοιάζει είναι το κέρδος, και όχι και ο Άνθρωπος και ο Πλανήτης. Στις δικές μου επενδύσεις ακολουθώ τους εξής κανόνες: Δεν επενδύω σε «σαχλαμάρες», σε περιττές πολυτέλειες, σε πράγματα που δεν καλύπτουν πραγματικές ανάγκες του 21^ο αιώνα, όπως η τροφή, η ένδυση και η υπόδηση, η στέγαση, οι μεταφορές ανθρώπων και εμπορευμάτων, οι τηλεπικοινωνίες, η ενέργεια, κ.α. Πιστεύω πως η αρχή της αειφορίας είναι να παράγουμε λιγότερα και καλύτερα. Στις επενδύσεις στις οποίες έχω την πλειοψηφία μιας εταιρείας, όπως πάλι η AERA, ο σχεδιασμός του προϊόντος, οι πρώτες ύλες που θα χρησιμοποιηθούν, θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο επιβλαβείς για τον πλανήτη, π.χ. εάν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε πλαστικό αυτό να είναι ανακυκλωμένο και ανακυκλώσιμο, κ.α. Όμως, πάντα, το τελικό προϊόν θα πρέπει πρωτίστως να είναι «Good for You», όπως αναλύσαμε παραπάνω, γιατί τι να το κάνω το βιοδιασπώμενο εάν τελικά αυτό που έχω φτιάξει δεν το θέλει ο κόσμος;

– Αυτό απαιτεί και τεχνική γνώση, από χημικές αναλύσεις μέχρι δεν ξέρω τί άλλο.

Ακριβώς, το επόμενο στάδιο είναι η επιστημονική μέτρηση όλων των περιβαλλοντολογικών επιπτώσεων του προϊόντος ή της υπηρεσίας, όπως αυτό τελικά σχεδιάστηκε, μέσω από μια μελέτη Life Cycle Assessment (LCA), σε συνεργασία με εξειδικευμένους πάροχους τέτοιων υπηρεσιών. Για παράδειγμα, για τα παπούτσια που φτιάχνει η AERA γνωρίζουμε, μέσω μιας μελέτης LCA, τις επακριβείς περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις κάθε μοντέλου που πουλάμε, που προκαλούνται από την κατασκευή των πρώτων υλών, την μεταφορά από τους προμηθευτές προς τις βιοτεχνίες, την κατασκευή, την συσκευασία, την μεταφορά των παπουτσιών στις ΗΠΑ, και τέλος την παράδοσή τους με courier στους πελάτες, λαμβάνοντας υπόψη μέχρι και το γεγονός ότι περίπου 30% των παραγγελιών επιστρέφονται. Κατόπιν, όχι μόνο παρουσιάζουμε ξεκάθαρα την μελέτη LCA στους καταναλωτές, με κατανοητό τρόπο, ώστε να γνωρίζουν τις επιπτώσεις του ζευγαριού που αγόρασαν στο περιβάλλον, αλλά επενδύουμε σε πιστοποιημένα Offsets, όπως π.χ. φυτεύσεις δέντρων για την αντιστροφή των εκπομπών CO2, καθάρισμα ποταμών και ρυακιών για την αντιστροφή της χρήσης νερού, και συλλογή και ανακύκλωση πλαστικών αποβλήτων σε χώρες του Τρίτου Κόσμου για την αντιστροφή της χρήσης πλαστικού. Και καθώς πιστεύω πως το «ουδέτερο» δεν είναι «καλό», τα offsets μας είναι τέτοια που αντιστρέφουν τις περιβαλλοντολογικές μας επιπτώσεις κατά 110%, οπότε, τελικά, τα παπούτσια μας, με έναν τρόπο, κάνουν «Good for the Planet».

– Ασκείτε αντίστοιχους ελέγχους και στις μειοψηφικές επενδύσεις;

Όχι γιατι δεν μπορούμε να τους επιβάλλουμε. Στις μειοψηφικές επενδύσεις, αυτό που εξετάζω είναι εάν η ιδέα, το προϊόν ή η υπηρεσία παρέχει κάτι καινούργιο που βελτιώνει τον πλανήτη μας, όπως το παράδειγμα της ReNewcell, ή παίρνει μια υπάρχουσα ανάγκη και την καλύπτει καλύτερα, από περιβαλλοντολογικής άποψης, από τα υπάρχοντα προϊόντα, όπως στο παράδειγμα της Carbon Mobile. Σε κάθε περίπτωση, πάντα μιλάω με τους ιδρυτές για την ιδέα του 110%, και κάποιοι παίρνουν κομμάτια της και τα εφαρμόζουν. Ασχολούμαι πάρα πολύ με τις ιδέες στις οποίες επενδύω, και εάν δεν πεισθώ πως είναι καλές για τον πλανήτη, απλά δεν συμμετέχω.

– Η Humble υποστηρίζει ότι «η δημιουργία καλού για τον πλανήτη και για την ανθρωπότητα είναι εγγενής στη διαδικασία παραγωγής κέρδους». Φοβούμαι ότι και ένας μη μαρξιστής θα το θεωρούσε υπεραισιόδοξο, έως και αφελές. Θα θέλατε να μας το εξηγήσετε;

Νομίζω πως είναι σχετικά εύκολο να το καταλάβει ακόμα και ο πιο σκληροπυρηνικός καπιταλιστής. Η πρώτη παραδοχή που όμως πρέπει να κάνουμε είναι ότι, την ημέρα που θα πεθάνω, που είναι και το μόνο σίγουρο που έχουμε στη ζωή μας, το πόσα χρήματα και περιουσία θα έχω – που είναι ο σκοπός του Κέρδους, η συσσώρευση πλούτου – δεν θα έχει πλέον καμία σημασία για μένα. Και φαντάζομαι πως κάθε άνθρωπος θα συμφωνήσει πως το να αφήσει μια τεράστια περιουσία στους κληρονόμους του πρώτον δεν αλλάζει τίποτα για αυτόν που φεύγει, και δεύτερον δεν κάνει αυτούς που θα την δεχθούν καλύτερους ανθρώπους. Ναι στον πλούτο, αλλά κάπου πρέπει να υπάρχει ένα όριο, το οποίο μόνοι μας θα πρέπει να το βάλουμε, βάζοντας φρένο στο αέναο κυνήγι του κέρδους, και βάζοντας στην σκέψη μας το καλό των ανθρώπων γενικά, του πλανήτη στον οποίο ζούμε, αλλά και την ποιότητα της ίδιας της δικής μας ζωής, γιατί το κυνήγι του πλούτου έχει και προσωπικό κόστος σε χρόνο, που είναι και ένα «αγαθό» που δεν μπορούμε να αγοράσουμε. Από κει και πέρα, το ερώτημα που τίθεται είναι «θες να είσαι πλούσιος σε έναν κόσμο που καίγεται από την κοινωνική ανισότητα, και πεθαίνει λόγο της καταστροφής του περιβάλλοντος, ή θέλεις να είσαι πλούσιος σε έναν χαρούμενο και αειφόρο κόσμο, σε έναν πλανήτη που θα σφύζει από υγεία;». Φαντάζομαι ότι όποιος απαντήσει το πρώτο συμφωνούμε πως πρέπει να πάει να κοιταχτεί.

– Το θέμα είναι ότι ο πλούσιος συμφωνεί με όλα αυτά επί της αρχής, αλλά δεν θέλει με τίποτα να είναι λιγότερο πλούσιος. 

Στο μοντέλο «κέρδος = άνθρωπος = πλανήτης», το κέρδος δεν θυσιάζεται τελικά για τα άλλα δύο, γιατί προϊόντα και υπηρεσίες που σχεδιάζονται για να εξυπηρετήσουν αυτή την εξίσωση, και που είναι και «Good for You», μπορεί – όχι απαραίτητα – να έχουν χαμηλότερο περιθώριο κέρδους ανά μονάδα, αλλά, εφόσον η τιμή τους είναι εφάμιλλη με «κακά» προϊόντα, οι καταναλωτές τελικά θα τα προτιμήσουν, θα πάρουν μερίδιο από τον ανταγωνισμό, και τελικά το απόλυτο κέρδος θα είναι μεγάλο. Εάν δίπλα σε ένα μπουκαλάκι νερό που κάνει 10 λεπτά, και που αφήνει στον παραγωγό του μικτό κέρδος 5 λεπτά, αλλά που είναι απλά άλλο ένα πλαστικό μπουκάλι με νερό, σας βάλω ένα άλλο μπουκαλάκι με νερό που κάνει 11 λεπτά, και που αφήνει μικτό κέρδος στον παραγωγό του 4 λεπτά, και σας πω πως το δεύτερο μπουκαλάκι παράγεται από μια εταιρεία που πληρώνει μισθούς αξιοπρέπειας, που έχει φροντίσει η πηγή του νερού της να είναι αειφόρα, και το πλαστικό της είναι 40% λιγότερο από το άλλο, και 100% ανακυκλωμένο και ανακυκλώσιμο, ποιο από τα δύο θα επιλέξετε;  Οι περισσότεροι πιστεύω πως θα επιλέξουν το δεύτερο, και έτσι τελικά το δεύτερο θα πάρει μερίδιο αγοράς, και τα απόλυτα κέρδη αυτής της εταιρείας θα είναι τελικά μεγαλύτερα από αυτά της πρώτης.

– Υπάρχουν ελληνικές εταιρείες με δυνατή παρουσία στους άξονες που σας ενδιαφέρουν, και προοπτικές για διεθνή επιτυχία;

Δυστυχώς δεν γνωρίζω κάποια. Υπάρχουν κάποιες ενδιαφέρουσες ιδέες, ακατέργαστα διαμάντια ίσως, που με πολύ δουλειά και σωστή χρηματοδότηση μπορούν να φτάσουν πολύ ψηλά, αλλά είναι λίγες.

– Γιατί επιλέξατε ως έδρα το Λουξεμβούργο;

Σίγουρα όχι για τον καιρό του, ή για το πόσο πλούσια σε διασκέδαση ζωή προσφέρει!  Είναι μια χώρα όπου ο δημόσιος τομέας δεν δυσκολεύει την επιχειρηματικότητα, αντιθέτως θα έλεγα την βοηθάει. Επίσης, είναι μια χώρα που σέβεται τους κατοίκους της, και αυτό το ένοιωσα από την πρώτη μέρα που πήγα να δηλώσω μόνιμος κάτοικος, όπου η όλη διαδικασία για φορολογικές, ασφαλιστικές και άλλες αρχές μου πήρε μισή ώρα! Το Λουξεμβούργο δεν είναι «φορολογικός παράδεισος», μάλιστα στα ιδιωτικά εισοδήματα η φορολογία είναι υψηλότερη από αυτή της Ελλάδας. Παρέχει όμως ευέλικτα σχήματα για εταιρείες που θέλουν να διαχειρίζονται επενδύσεις σε όλο τον κόσμο, φορολογώντας τες όχι στα θεωρητικά τους, λογιστικά κέρδη, αλλά όταν τα κέρδη αυτά μοιραστούν στα φυσικά πρόσωπα. Επίσης, στο Λουξεμβούργο θα βρει κανείς άλλους 5,000 περίπου Έλληνες που ζουν και εργάζονται εκεί, ως νομικοί, λογιστές, σύμβουλοι, στον τραπεζικό τομέα, αλλά και σε υπηρεσίες της ΕΕ. Είμαστε πολλοί!

– Το φορολογικό περιβάλλον ήταν εμπόδιο στην επιλογή ελληνικής έδρας;

Εννοείται. Η Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει καταφέρει να σχεδιάσει εταιρικά φορολογικά σχήματα που να της επιτρέψουν να προσελκύσει τέτοιου είδους επενδυτικές εταιρείες. Πιστεύω πως η παρούσα κυβέρνηση κινείται σε θετικούς άξονες όσον αφορά το θέμα «φορολογία», και κατανοεί πως είναι καλύτερο να φορολογείς και να εισπράττεις λιγότερο από περισσότερους, παρά πάρα πολλά από λίγους. Το πρόβλημα με το φορολογικό περιβάλλον στην Ελλάδα είναι το πόσο ευμετάβλητο είναι. Αλλάζει συνέχεια για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του Κράτους, ενώ θα έπρεπε και το Κράτος να μεταβάλει τις ανάγκες του με βάση το πόσο μπορεί να φορολογήσει. Στο Λουξεμβούργο η οποιαδήποτε αλλαγή σε νομικό ή φορολογικό πλαίσιο ανακοινώνεται έναν χρόνο ή και παραπάνω πριν, ώστε οι εταιρείες να μπορούν να σχεδιάσουν επί αυτών των αλλαγών. Στην Ελλάδα η φορολογία αλλάζει κάθε φορά «από χθες», όπως ο ίδιος έχω ζήσει με τις αλλαγές του ΦΠΑ και των Ειδικών Φόρων στο αλκοόλ στο παρελθόν.

– Αλήθεια, πώς αξιολογείτε το start up οικοσύστημα στην Ελλάδα; Συμμερίζεστε την περιρρέουσα αισιοδοξία; Να αναμένουμε αργά ή γρήγορα και γαλανόλευκο Unicorn; (σ.σ. Tech statrtup αξίας ενός δισ δολαρίων).

Υπό τις παρούσες συνθήκες των θεότρελων valuations παγκοσμίως, που οφείλονται στο γεγονός πως υπάρχει απίστευτο χρήμα εκεί έξω που κάπου πρέπει να διοχετευτεί, και έτσι προεξοφλούμε ταμειακές ροές δεκαετιών στην αποτίμηση μιας εταιρείας σήμερα, μπορεί. Το Start Up οικοσύστημα στην Ελλάδα είναι σε νηπιακό στάδιο θα έλεγα, άντε και Δημοτικού, και κατά βάση στηρίζεται από μια χούφτα οργανισμούς και funds. Το καλό είναι ότι διαθέτουμε αρκετά «ταλέντα» στην Ελλάδα, που, εάν τους δοθεί η χρηματοδότηση, θέλουν να μείνουν στην χώρα τους και να το παλέψουν εδώ, και σιγά σιγά η πρόσβασή τους σε Angel και Seed κεφάλαια από τον ιδιωτικό τομέα όλο και βελτιώνεται. Γιατί εάν περιμένουν από τον Τραπεζικό τομέα, θα φύγουν και αυτοί στο εξωτερικό…

– Θεωρείτε ότι οι startups των ετών της κρίσης έχουν βοηθήσει να αποδαιμονοποιηθεί η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα; Περιμένετε να δούμε και εδώ «επιχειρηματίες ροκ σταρς» όπως στο εξωτερικό;

Το ελπίζω, αλλά φοβάμαι πως η δαιμονοποίηση της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα έχει πολύ βαθιές κοινωνικές και ταξικές ρίζες, και δυστυχώς το «κέρδος» είναι δαιμονοποιημένο και από το Κράτος (υπερφορολόγηση) και από μια μεγάλη μερίδα συμπολιτών μας. Επιχειρηματίες Rock Stars ελπίζω να μην δούμε, θα ήθελα να δούμε επιτυχημένους επιχειρηματίες, που να δίνουν καλές, ενδιαφέρουσες και σωστά αμειβόμενες δουλειές σε πολύ κόσμο, και που να νοιάζονται για τους συνανθρώπους τους και τον πλανήτη.

– Μπορεί να απορροφηθεί μια κρίσιμη μάζα φιλόδοξων startups από την αγορά μας; Ή πρέπει εξαρχής οι νέοι επιχειρηματίες να έχουν το βλέμμα στραμμένο στο εξωτερικό;

Νομίζω πως μπορεί. Μην ξεχνάμε πως η Ελλάδα είναι μέλος του πολύ φιλόδοξου πειράματος που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση, και έτσι κάθε Ελληνική εταιρεία έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες της Ένωσης, αρκεί να ψάξει κανείς. Μια από τις επενδύσεις της Humble είναι στο Venture Friends II Fund. Το Fund αυτό έχει ενισχυθεί με επενδύσεις από το European Investment Fund, με σκοπό να ενισχύσει με την σειρά του Startups που είτε έχουν έδρα την Ελλάδα, είτε δημιουργούν θέσεις εργασίας στην Ελλάδα. Παρότι τα startups στα οποία επενδύει δεν εκπληρώνουν απαραίτητα τους επενδυτικούς κανόνες της Humble, επένδυσα στο Fund αυτό, όχι μόνο για την εξαιρετική του ομάδα, αλλά γιατί πιστεύω πως πρέπει να βοηθήσουμε, ως Έλληνες επενδυτές, αξιόλογες Startups να μείνουν και να μεγαλουργήσουν στο μέλλον, με έδρα την Ελλάδα.

– Τί συμβουλή θα δίνατε σε νέους επιχειρηματίες που θέλουν να στήσουν και στην χώρα μας μια επιχείρηση με θετικό κοινωνικό και πλανητικό αποτύπωμα; Υπάρχουν και άλλοι «angel investors» στην Ελλάδα που σκέπτονται όπως εσείς;

Είναι προφανές πως, παγκοσμίως, έχει ξεκινήσει ένα μεγάλο κίνημα που θα δώσει ώθηση στην Πράσινη Οικονομία. Όλο και περισσότερα κεφάλαια, ανθρώπινα και οικονομικά, θα στρέφονται προς εκεί, και όλο και περισσότερο ιδέες που θα έχουν αρνητικό κοινωνικό και πλανητικό αποτύπωμα θα δυσκολεύονται να βρουν κεφάλαια. Θα συμβούλευα κάθε νέο επιχειρηματία να βάλει στο πλάνο της ιδέας του τους δύο αυτούς άξονες: «Η ιδέα μου θα κάνει τον κόσμο λίγο καλύτερο, όχι μόνο για μένα, αλλά για όλους τους ανθρώπους και τον πλανήτη;» Εάν η απάντηση είναι «όχι», τότε «μπορεί η ίδια ιδέα, εάν την εκτελέσω / σχεδιάσω διαφορετικά, να πετύχει κάτι πέραν του οικονομικού κέρδους;» Εάν ναι, τότε βάλε αυτά τα στοιχεία στην ιδέα, και προχώρα την. Θα βρεις πιο εύκολα συνοδοιπόρους. Στην Ελλάδα δεν έχω συναντήσει άλλους Angel Investors με την δική μου φιλοσοφία, αλλά ευελπιστώ πως όταν καταλάβουν ότι αυτή η επενδυτική φιλοσοφία όχι μόνο είναι εξίσου κερδοφόρα με την δική τους, αλλά βοηθάει και τον κόσμο γύρω τους να γίνει καλύτερος, θα αρχίσουν να σκέφτονται λίγο διαφορετικά.

– Πώς η πανδημία επηρεάζει το ηθικό / πλανητικό επιχειρείν που ευαγγελίζεστε; Μήπως είναι και μια ευκαιρία για αλλαγή μοντέλων και για το περίφημο «disruption»; 

Όχι, κατά την άποψή μου, η πανδημία δυστυχώς επηρέασε αρνητικά σχεδόν κάθε είδος επιχειρείν. Είδα την δυσκολία που είχαν Startups, είτε ήταν sustainable είτε όχι, να βρουν κεφάλαια, ειδικά στην αρχή της πανδημίας. Δυστυχώς δεν βλέπω κάποιο Silver Lining, κάτι πραγματικά θετικό να βγαίνει από αυτή την υπόθεση σε σχέση με το ηθικό / πλανητικό επιχειρείν. Το μόνο θετικό είναι οι Πράσινοι άξονες που έχουν μπει στο πακέτο «διάσωσης» της οικονομίας που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση.

– Εσείς προσωπικά ως άνθρωπος πώς βιώνετε αυτή τη νέα κατάσταση; Ξέρουμε ότι ήσασταν… πρωταθλητής αεροπορικών μιλίων με πολλά ταξίδια κάθε χρόνο.

Τον τελευταίο χρόνο η ζωή μου έχει αλλάξει πάρα πολύ. Από κει που συνεχώς ταξίδευα σε ολόκληρο τον πλανήτη, βρέθηκα καθηλωμένος. Τα ταξίδια είναι το οξυγόνο μου, και αυτή η κατάσταση μου έχει στοιχίσει πολύ ψυχολογικά. Να σημειώσω πως κάθε εξάμηνο μετράω το αποτύπωμά μου μέσω μιας εφαρμογής Carbon Calculator, που περιλαμβάνει ταξίδια, χρήση αυτοκινήτου, κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος, κλπ., και μετά επενδύω στην αντιστροφή / offsetting του αποτυπώματός μου κατά 110%. To 2019 συνολικά ήμουν υπεύθυνος για την έκλυση 262 τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, και επένδυσα ώστε 288 τόνοι να αφαιρεθούν από αυτή. Το 2020 οι εκπομπές μου μειώθηκαν στους 67 τόνους, και το offset μου στους 74. Θα πει κάποιος, όπως η Greta, μα δεν είναι καλύτερο να ταξιδεύεις λιγότερο, ώστε να μην εκπέμπεις τόσους ρύπους; Η απάντησή μου είναι πως το να αλλάξουμε προς το χειρότερο τον τρόπο ζωής των ανθρώπων ώστε να σώσουμε τον πλανήτη δεν είναι εφικτό. Ο άνθρωπος είναι εγωιστικό ζώο. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να βρούμε τρόπους να μπορεί ο καθένας μας να απολαμβάνει αυτά που θέλει, μέσα από νέα προϊόντα και υπηρεσίες που θα κάνουν λιγότερο κακό, καθόλου κακό, ή και καλό στον πλανήτη μας. Μέχρι να φτάσουμε, σύντομα ελπίζω, σε carbon neutral προϊόντα και υπηρεσίες παντού, η επένδυση σε offsets είναι μια σωστή στρατηγική.

– Είστε ιχθυο-χορτοφάγος. Πότε πήρατε την απόφαση να σταματήσετε να τρώτε κρέας; 

Τον Μάιο του 2014. Το έναυσμα ήταν ένα χρόνιο πρόβλημα υγείας που με ταλαιπωρούσε, οισοφαγίτιδα, που είχε προκληθεί από παλινδρομήσεις, το οποίο το αντιμετώπιζα με φαρμακευτική αγωγή, και που κατάλαβα ότι προερχόταν από την κατανάλωση κρέατος, που είναι δύσκολο στη χώνεψη.

– Ήταν θέμα υγείας. 

Αυτή ήταν η αφορμή. Έτσι άρχισα να ερευνώ το θέμα «κρέας» και «τρώω ζώα» (σας συστήνω ανεπιφύλακτα το βιβλίο Eating Animals του Jonathan Safran Foer), και ανακάλυψα τρία πολύ σημαντικά πράγματα. Πρώτον, το κρέας ενέχει κινδύνους για την υγεία μας, ειδικά με τον τρόπο, στην ποιότητα και στις ποσότητες που το καταναλώνουμε στον Δυτικό κόσμο. Ο ΠΟΥ έχει κατατάξει το «επεξεργασμένο κρέας», όπως τα παριζάκια που δίνουμε στα παιδιά, στα καρκινογόνα τρόφιμα τύπου 1, δηλαδή «υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι το επεξεργασμένο κρέας προκαλεί καρκίνο στον άνθρωπο», στην ίδια ομάδα με το κάπνισμα και τον αμίαντο (!), και το «κόκκινο κρέας» στα καρκινογόνα τύπου 2Α, δηλαδή υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι προκαλεί καρκίνο. Δεύτερον, η παραγωγή κρέατος, και ειδικά του βιομηχανοποιημένου, έχει απίστευτη βαρβαρότητα απέναντι στα ζώα. Και δεν είναι μόνο η σφαγή. Οι συνθήκες στις οποίες ζουν τα ζώα στο 99% των περιπτώσεων είναι απαράδεκτες. Για αυτό κανένας δεν θέλει να ξέρει. Είναι πολύ δύσκολο για έναν άνθρωπο να δει όλα αυτά που συμβαίνουν, να καταλάβει, και να συνεχίσει να επιλέγει να τρώει κρέας. Και τρίτον η βιομηχανία κρέατος και γαλακτοκομικών – τα οποία είχα κόψει εντελώς για 2 χρόνια, και τώρα απλά τα αποφεύγω – έχουν τεράστιο περιβαλλοντολογικό αποτύπωμα και προκαλούν τεράστια ζημιά στον πλανήτη. Οπότε αποφάσισα ότι δεν θέλω να συμμετέχω σε όλο αυτό.

– Σας λείπει το κρέας; 

Καθόλου. Η επιλογή μου αυτή σημαίνει πως η οισοφαγίτιδα δεν υπάρχει πια (είναι απίστευτο το πως το σώμα μας μπορεί να γιατρέψει τον εαυτό του εάν του το επιτρέψουμε), είμαι καλύτερα από ποτέ στην υγεία μου, κάνω πολύ λιγότερο κακό στα ζώα, και αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα που θέλω να λέγομαι «φιλόζωος», και πολύ λιγότερο κακό στον πλανήτη.

– Σας έκανε εντύπωση η ξαφνική διείσδυση του βεγκανισμού στην κρεατολάγνα Ελλάδα;

Δεν νομίζω πως ο βεγκανισμός έχει την διείσδυση στην Ελλάδα που έχει σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες ή στην Αμερική, νομίζω πως είναι πολύ περιορισμένη τάση. Αυτό που πιστεύω όμως πως συμβαίνει, και δεν με εκπλήσσει, καθώς συνέβη και σε μένα, είναι ότι όσο περισσότερη πρόσβαση έχουμε σε πληροφορία και ψάχνουμε επιστημονικές και τεκμηριωμένες πηγές, τόσο περισσότερο θα καταλαβαίνουμε πως πρέπει ή να μειώσουμε ή να σταματήσουμε την κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, και για το καλό μας, και για το καλό των ζώων, και για το καλό του πλανήτη. Και όσο η βιομηχανία τροφίμων θα μας παρέχει εναλλακτικές που καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες μας, αλλά και τις ανάγκες μας για απόλαυση και γεύση, εξίσου καλά ή και καλύτερα, με προϊόντα που είναι υγιεινά και δεν κάνουν κακό στα ζώα και στον πλανήτη, τόσο όλο και περισσότερο θα τα δοκιμάζουμε και θα τα υιοθετούμε. Πιστεύω πως η αλλαγή αυτή προς μια πιο plant based διατροφή είναι αναπόφευκτη, no brainer, και έχω επενδύσει αρκετά και σε αυτό.

– Είστε μέτοχος και μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες ποτών στην Ελλάδα (AMVYX). Την επηρεάζετε προς ηθικότερες και οικολογικότερες πρακτικές;

Σαφέστατα. Για παράδειγμα, στο κομμάτι των ανθρώπων της εταιρείας, εδώ και αρκετά χρόνια, η Άμβυξ έχει θεσπίσει ένα πρόγραμμα profit sharing με τους υπαλλήλους της, όπου τα κέρδη κάθε χρόνο μοιράζονται και με τους εργαζόμενους. Θέλουμε αρκετή δουλειά ακόμα, αλλά σίγουρα πάμε και θα συνεχίσουμε να πάμε προς την σωστή κατεύθυνση. Μέσα στο 2020, και παρότι ο κλάδος μας αλλά και η εταιρείας μας, επλήγησαν πάρα πολύ από τον COVID, η εταιρεία εκταμίευσε στο 100% το ποσό το οποίο όφειλε να δώσει στους υπαλλήλους της με βάση τα αποτελέσματα του 2019, και αυτό είναι πολύ σημαντικό.

– Bars και εστιατόρια που πωλούν τα κρασιά και τα ποτά της οικογενειακής σας εταιρείας παραμένουν κλειστά. Πώς βλέπετε το μεσομακροπρόθεσμο μέλλον του hospitality industry στην Ελλάδα;

Ευοίωνο. Θέλει λίγο υπομονή ακόμα, ώστε να επανεκκινήσει. Η Ελλάδα δυστυχώς είχε μείνει πολύ πίσω στον τομέα του τουρισμού για πάρα πολλά χρόνια, και μόλις την τελευταία, πολύ δύσκολη δεκαετία άρχισε να ξεφεύγει λίγο από το απαράδεκτο μοντέλο του μαζικού και φθηνού τουρισμού. Την Ελλάδα για πολλά χρόνια την πουλάγαμε πολύ φθηνά, και με λάθος τρόπους. Πολύ χαίρομαι που βλέπω αυτό να αλλάζει, και να γίνονται σημαντικές επενδύσεις προς μια πιο upscale κατάσταση. Μαζί με αυτό, αλλάζει σιγά σιγά και η εστίαση και η διασκέδαση, με πολύ ποιοτικότερες προτάσεις σε σχέση με το παρελθόν. Και χαίρομαι όταν βλέπω επιχειρηματίες του χώρου, ειδικά της εστίασης, να αρχίζουν να σκέφτονται και με άξονα την ηθική και το περιβάλλον, κάτι που συμβαίνει όλο και πιο συχνά από ανθρώπους leaders της αγοράς.

– Γενικά πως βλέπετε τη χώρα μας το 2030, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά; Μπορούμε να γυρίσουμε σελίδα την επόμενη δεκαετία μετά από πολλές χαμένες ευκαιρίες;

Αισθάνομαι πως, παρά τις παρούσες πολιτικές, οικονομικές αλλά, ακόμα πιο σημαντικές κοινωνικές δυσκολίες, η Ελλάδα είναι σε μια σωστή κατεύθυνση. Το κακό είναι πως οι περισσότεροι Έλληνες ψηφίζουν με καθαρά προσωπικά και κοντόφθαλμα κριτήρια, και άγονται εύκολα από λαϊκίστικές ρητορικές. Πιστεύουν εύκολα πως κάποιος θα έρθει και θα τους χαρίσει όλα αυτά τα οποία πιστεύουν ότι απλά τα δικαιούνται, ενώ είναι πράγματα για τα οποία πρέπει να εργαστούν σκληρά. Και έτσι την πατάνε ξανά και ξανά, και δεν δείχνουν να μαθαίνουν. Η Ελλάδα για να πάει μπροστά χρειάζεται πολιτική σταθερότητα, γιατί κάθε φορά που αλλάζει μια κυβέρνηση οι επόμενοι ξηλώνουν την δουλειά της προηγούμενης, και αλλάζουν τα πάντα. Χωρίς πολιτική σταθερότητα δεν μπορούμε να έχουμε οικονομική σταθερότητα, και χωρίς αυτή δεν θα έρθουν οι απαραίτητες επενδύσεις. Εάν η χώρα ανακάμψει οικονομικά, μετά από 10 και πλέον χρόνια περιπετειών, θα μπορέσει να ανακάμψει και κοινωνικά. Σε αντίθετη περίπτωση θα συνεχιστεί η φυγή άξιων ανθρώπων και κεφαλαίων στο εξωτερικό, όπως συμβαίνει εδώ και πάνω από μια δεκαετία, καθώς πλέον τα σύνορα είναι απλά στους χάρτες.

 

Διαβάστε ακόμα, Κωνσταντίνος Στραταντωνάκης: Ο ζεν επιχειρηματίας που υπογράφει τους πιο πρωτοποριακούς χώρους εργασίας στην Αθήνα.

 

TAGS :
business start up ελληνική ταυτότητα επιχειρηματίας επιχειρήσεις πράσινη ανάπτυξη