Στρατής Πασχάλης: «Το πρόσωπο του ποιητή»

«Η απατηλή επιφάνεια του νερού που αντικαθρεφτίζει την όψη του Νάρκισσου και η γνωστή άποψη του Κητς για τον χαμαιλεοντικό χαρακτήρα του ανθρώπου που γράφει στίχους δεν υπόσχονται μεγάλη ευκρίνεια για το πρόσωπο του ποιητή». (John William Waterhouse, «Echo and Narcissus», 1903).

Η απατηλή επιφάνεια του νερού που αντικαθρεφτίζει την όψη του Νάρκισσου και η γνωστή άποψη του Κητς για τον χαμαιλεοντικό χαρακτήρα του ανθρώπου που γράφει στίχους δεν υπόσχονται μεγάλη ευκρίνεια για το πρόσωπο του ποιητή.

Το πρόσωπο κάποιων ποιητών δεν διασώθηκε άλλωστε. Στη θέση της μορφής, αλλά και της ύπαρξης του Ομήρου υπάρχει κενό. Η όψη του Σαίξπηρ, αμφίβολης γνησιότητας. Το πρόσωπο του Ρεμπώ, αν κι έχει σωθεί, φαντάζει απροσδιόριστο σαν κουνημένη φωτογραφία. Η μορφή του Λωτρεαμόν δεν αποτυπώθηκε πουθενά (κι ας λένε). Η μορφή του Κάλβου επίσης. Περιπτώσεις θα υπάρχουν, αν καθίσει να σκεφτεί κανείς, και πάρα πολλές άλλες.

«Το πρόσωπο του Ρεμπώ, αν κι έχει σωθεί, φαντάζει απροσδιόριστο σαν κουνημένη φωτογραφία». (Εδώ ο Αρθούρος Ρεμπώ γύρω στα 1880.)

Ο ποιητής δεν είναι ψυχολογικός χαρακτήρας. Ένας ηθοποιός, αναγκασμένος να ερμηνεύσει κάποιον μεγάλο ποιητή στον κινηματογράφο ή το θέατρο, μιμείται τα εξωτερικά (γραφικά) γνωρίσματα μιας ψυχοσύνθεσης, σύμφωνα με τη βιογραφία, τις μαρτυρίες. Ουσιαστικά ερμηνεύει ένα πρόσωπο ελλιπές. Δεν συμβαίνει το ίδιο αν ερμηνεύει πολιτικούς, ηθοποιούς, τραγουδιστές, πεζογράφους. Γιατί όλοι αυτοί έχουν έναν κοινωνικό ρόλο πιο σαφή, που τους δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα να υπάρξουν με πιο ανάγλυφο και χειροπιαστό πρόσωπο. Ο ποιητής, πάντα ακαθόριστος, με βαρύνουσα μάλλον την εσωτερική ζωή του παρά την εξωτερική, συνιστά ένα πρόσωπο που συνεχώς διαφεύγει. Ο φωτογραφικός φακός μπορεί μόνο τυχαία να συλλάβει (και αν) ένα μικρό ποσοστό αυτής της απόλυτης απροσδιοριστίας. Συνήθως, σήμερα ειδικά, παρακολουθεί τις διάφορες φάσεις της ζωής του ποιητή ανεκδοτολογικά.

Ο χρωστήρας επίσης, όταν εκτελεί το πορτρέτο του ποιητή, αποδίδει το προσωπείο που χρησιμοποίησε ο συγκεκριμένος ανθρώπινος τύπος στην επαφή του με την καθημερινότητα. Σπάνια, πολύ σπάνια, η ταύτιση της ευαισθησίας του ζωγράφου με την ευαισθησία του ποιητή προσφέρει ως αποτέλεσμα μια αληθινή Εικόνα του ποιητή, που συμπυκνώνει και το προσωπείο και την Αύρα του.  Εδώ σκέφτομαι προσωπογραφίες του Μαλαρμέ από μεγάλους ιμπρεσιονιστές. Το φανταστικό πορτρέτο του Λωτρεαμόν από τον Νταλί.

«Σπάνια, πολύ σπάνια, η ταύτιση της ευαισθησίας του ζωγράφου με την ευαισθησία του ποιητή προσφέρει ως αποτέλεσμα μια αληθινή Εικόνα του ποιητή, που συμπυκνώνει και το προσωπείο και την Αύρα του. Εδώ σκέφτομαι προσωπογραφίες του Μαλαρμέ από μεγάλους ιμπρεσιονιστές. Το φανταστικό πορτρέτο του Λωτρεαμόν από τον Νταλί». (Αριστερά: Pierre-Auguste Renoir, «Portrait of Stéphane Mallarmé», 1892. Δεξιά: Salvador Dalí, «Imaginary Portrait of Lautreamont at the Age of Nineteen» – detail, 1937).

Γιατί ο αληθινός ποιητής είναι κυρίως μια Αύρα. Υπάρχει ερήμην ακόμα και του έργου. Συλλαμβάνει μοναδικά μια πτυχή της αλήθειας και τη μεταδίδει συγκλονιστικά. Αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος σύλληψης προσδιορίζει το χαρακτήρα αυτής της Αύρας. Το χαρακτηριστικό βλέμμα.

Οι ζωγράφοι που προσπαθούν να αποτυπώσουν με το χρωστήρα τους τις μορφές των μεγάλων νεκρών ποιητών, όχι ρεαλιστικά, αλλά ποιητικά, αποτυπώνουν ουσιαστικά στη λευκή επιφάνεια το γνώρισμα αυτής της Αύρας, με τους όρους της δικής τους τέχνης. Άλλοτε αλληγορικά, άλλοτε συμβολικά, άλλοτε ειρωνικά, άλλοτε απλώς και μόνο συναισθηματικά. Πάντα μνημειακά (κι ας πρόκειται για μιαν απλή μονοκοντυλιά). Ποτέ όμως κυριολεκτικά. Οπότε η προσέγγισή τους δεν είναι παραστατική. Κι ας απεικονίζει μορφές συγκεκριμένες. Είναι αφηρημένη. Η αφηρημένη απόδοση ενός αισθήματος που πηγάζει από την αίσθηση της Αύρας του ποιητή όπως τη συλλαμβάνει ο εικαστικός καλλιτέχνης και στην οποία το ίδιο το πρόσωπο του ποιητή παρίσταται ως Απουσία.

//Από το βιβλίο του Στρατή Πασχάλη «Ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς». Ο τίτλος του κειμένου στο βιβλίο (σελ. 33-34) είναι «Χαμαιλέων»). Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2017.

Διαβάστε ακόμα: Ράινερ Μαρία Ρίλκε – «Για να γεννηθεί ένας στίχος…».

TAGS :
Ποίηση Στρατής Πασχάλης

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook