Γίνεται ο κόσμος μας όλο και πιο βίαιος; Πόσο αυξημένη είναι η εγκληματικότητα στην Ελλάδα;

Εχουμε φτάσει, άραγε, στο μη περαιτέρω με τη βία; (Φωτογραφία: Alexandros Michailidis / SOOC).

Υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση ότι η εγκληματικότητα στην Ελλάδα έχει αυξηθεί και, γενικά, ότι η βία στις κοινωνίες της Δύσης γνωρίζει έκρηξη. Τι πραγματικά συμβαίνει; Η εικόνα είναι πραγματική ή η γνωστοποίησή της καλλιεργεί την εντύπωση;

Συχνές και σκληρές συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας, αντιεμβολιαστές, αντιεξουσιαστές, χουλιγκάνοι, μπράβοι του υποκόσμου. Αλλού ρατσιστές, ομοφοβικοί, αντισημίτες, τρομοκράτες. Όλο αυτό απασχολεί έντονα την κοινή γνώμη… και το Facebook.

Κατ’ αρχάς, πρέπει να διευκρινίσουμε για τι πράγμα μιλάμε, γιατί η λέξη «βία» έχει γίνει πασπαρτού και χρησιμοποιείται αδιακρίτως είτε πρόκειται για κάποιους που πλακώθηκαν στην αυλή του σχολείου είτε για περιπτώσεις γενοκτονίας. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Jean-François Dortier πρέπει να διακρίνουμε τουλάχιστον 5 διαφορετικούς τύπους βίας:

1. Ο πόλεμος

Διεξάγονται μπόλικοι παγκοσμίως: ένοπλες συρράξεις, εμφύλιοι όπως στην Υεμένη ή συγκρούσεις όπως στο Μάλι, της τρομοκρατίας συμπεριλαμβανομένης. Όμως, αν το δεις διαχρονικά, οι πόλεμοι σήμερα είναι σαφώς σε «παρακμή». Ως το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θεωρούνταν μια νορμάλ κατάσταση. Από τότε, ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν εξαιτίας τους δεν παύει να μειώνεται.

2. Η κρατική βία

Ξεχνάμε ότι κατά τη διάρκεια του 20ου αι. τα διάφορα καθεστώτα μπορούσαν να φυλακίζουν, να σκοτώνουν, να φιμώνουν τους πολίτες τους με φοβερή βαναυσότητα. Συνέβαινε στην Καμπότζη, στην Κίνα, τη Ρωσία, και σε ένα σωρό δικτατορίες. Σήμερα, η αστυνομική καταστολή δεν συγκρίνεται με ό,τι γινότανε παλιά, αν και στις ΗΠΑ ή την Τουρκία έχουμε πολλά παρατράγουδα. Οι άνθρωποι υποφέρουν, αλλά διαπιστώνεται και σαφής υποχώρηση αυτών των πρακτικών.

3. Η εγκληματικότητα

Στην ΕΕ καταγράφηκαν 3.993 ανθρωποκτονίες από πρόθεση το 2018, δηλαδή σημείωσαν μείωση κατά 30% σε σχέση με μια δεκαετία πριν. Στην Ελλάδα, το 2015 είχαμε 280 φόνους, ενώ το 2011 είχαμε 219. Το 2018 διαπράχθηκαν 95 ανθρωποκτονίες, ένα χρόνο αργότερα 76 και το 2020, 80. Το τελευταίο τετράμηνο του 2021 διαπιστώνεται μια αύξηση της τάξης του 5%. Ωστόσο, 25 χρόνια πριν, είχαμε 350 φόνους.

4. Η ενδοοικογενειακή βία

Μιλάμε για άνδρες που χτυπούν και ενίοτε σκοτώνουν τη γυναίκα τους ή τα παιδιά τους. Ποτέ άλλοτε δεν έχει χυθεί τόσο μελάνι, ποτέ άλλοτε δεν έχει καταδικαστεί σε τέτοιο βαθμό το φαινόμενο. Παρά τις 18 γυναικοκτονίες του περασμένου έτους, και την ένταση της βίας λόγω λοκνταουν, η πραγματικότητα είναι την τελευταία δεκαετία δεν έχουμε τόσο ενίσχυση του φαινομένου, αλλά μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση απέναντι σε αυτό. Εκεί που μισόν αιώνα πριν επρόκειτο για κάτι που δεν προκαλούσε έκπληξη (έγκλημα πάθους το χαρακτήριζαν τα ΜΜΕ), στις μέρες μας θεωρείται (και φυσικά είναι) απολύτως απαράδεκτο.

5. Η λεκτική βία

Πολύ δύσκολα μετρήσιμη. Για παράδειγμα, το μπούλινγκ στο σχολείο, αυτή η διαρκής μάστιγα, δεν ξέρουμε αν ήταν λιγότερο ή περισσότερο 50 χρόνια πριν. Το μόνο βέβαιο είναι πως τώρα το πρόβλημα έχει γίνει πιο ορατό, εξαιτίας των κοινωνικών δικτύων, άρα δυσκολότερο να μπει κάτω από το χαλί.

Ωστόσο, παραδόξως, οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ζουν σ’ έναν όλο και πιο βίαιο περιβάλλον. Παρά το γεγονός ότι σε γενικές γραμμές ο κόσμος έχει γίνει πιο ειρηνικός, εμείς μιλάμε για στάχτη και μπούρμπερη. Ο πρώτος λόγος είναι ότι τα Μέσα αναφέρονται συνέχεια σ’ αυτό –κι είναι φτιαγμένα για να το κάνουν. Τα μίντια λατρεύουν τα αεροπλάνα που πέφτουν, τους σεισμούς, τις πυρκαγιές και τις πλημμύρες, επειδή αυτό γουστάρει το κοινό. Δείτε τι ταινίες και σειρές παίζονται στην TV ή τα βιντεοπαιχνίδια.

Επιπλέον, κάποιοι πολιτικοί εργαλειοποιούν αυτήν την αίσθηση της διάχυτης βιαιότητας. Αποτελεί γι’ αυτούς μάννα εξ ουρανού. Είτε εκμεταλλεύονται τις περιπτώσεις αστυνομικής καταστολής για να κινητοποιήσουν τους οπαδούς τους είτε, αντίθετα, χρησιμοποιούν τις λαϊκές κινητοποιήσεις για να μιλήσουνε για χάος.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το κουτάκι στο οποίο βάζουμε τη «βία» είναι μια πραγματικότητα που επιβάλλεται από τις κοινωνικές παραστάσεις και από τις πολιτικές, οι οποίες και προσδιορίζουν το περιεχόμενο μιας δημόσιας συζήτησης -που οργανώνεται από τα Μέσα. Το θέμα «βία», ιδίως εκείνης των αλλοδαπών, των Ρομά ή των νέων των λαϊκών στρωμάτων έχει μετατραπεί σε σύμβολο των «κρίσεων» που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας, κρίσεων των οποίων το περιεχόμενο ποικίλλει ανάλογα με τη βολή των ενδιαφερόμενων: κρίση του Κράτους και του πολιτικού συστήματος, κρίση των μηχανισμών πρωτοβάθμιας κοινωνικοποίησης (οικογένεια, σχολείο), οικονομική κρίση, πολιτισμική κρίση (μετανάστες π.χ.).

Η στυγνή δολοφονία του 19ου Αλκη έχει προκαλέσει ανησυχία για τυχόν αύξηση της βίας στη χώρα μας (Φωτογραφία: Konstantinos Tsakalidis / SOOC).

Έτσι, στη δημόσια σφαίρα εκφέρεται ένας εκφοβιστικός και παρακμιακός λόγος από πολιτικούς, δημοσιογράφους, αρθρογράφους και φεϊσμπουκικά φυντάνια που καταφεύγουν σε στοιχεία κατά πώς βολεύει. Όμως, παράλληλα και παρά τα νενομισμένα, στην κοινωνία μας υπάρχει μια διαδικασία ειρηνοποίησης που συντελεί σε μια αργή αλλά συνεχή μείωση της χρήσης σωματικής βίας.

Υπάρχουν λόγοι: Η συνεχής ευαισθητοποίηση, ο ατομισμός, η βελτίωση των συνθηκών ζωής και του προσδόκιμου ζωής (ασχέτως αν έπεσε δραματικά, εξαιτίας της πανδημίας), η καταγγελία κάθε μορφής κινδύνου (οδήγηση, κατανάλωση αλκοόλ), οι διαδικασίες επίλυσης εργασιακών διαφορών, η εδραίωση του δημοκρατικού καθεστώτος κι ο σεβασμός των θεσμών, τα φεμινιστικά κινήματα.

Στην πραγματικότητα, οι κοινωνίες μας δεν ανέχονται πλέον τη βία, δεν τη νομιμοποιούν όπως παλιά. Ξάφνου, αυτού του είδους οι συμπεριφορές έχουν αλλάξει στάτους. Αυτό που παλιά θεωρούνταν «τρέχον» ή «υπερβολικό αλλά ανεκτό» έχει γίνει ανυπόφορο και αφύσικο. Η «ιδιωτική υπόθεση» μετατρέπεται σε δημόσιο ζήτημα. Ο πάτερ φαμίλιας, ο δάσκαλος, ο επιστάτης και πάει λέγοντας πλέον ελέγχονται. Οι υπαίτιοι εξοστρακίζονται.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η ενδοοικογενεική βία, πανδημίας και lockdowns βοηθούντων, μεγεθύνεται. Το κράτος πρόνοιας δεν έχει καταφέρει να καθησυχάσει έναν πληθυσμό αγχωμένο, καταθλιπτικό και, κατά συνέπεια, επιθετικό και θυμωμένο.

Επανέρχομαι. Αυξάνεται η βία στις κοινωνίες μας ή η ευαισθητοποίησή μας απέναντί της; Βρήκαμε τη λεξούλα που χωράει τα πάντα – από την παρενόχληση ως το μπούλινγκ κι από τη Γαλάζια Πατρίδα ώς την Ουκρανία. Ο όρος δεν έρχεται να περιγράψει γεγονότα, αλλά να απονομιμοποιήσει γεγονότα. Την καταδικάζουμε, ανησυχούμε τα μάλα. Θέλουμε να είναι μια παρακμιακή περιγραφή του παρόντος. Αλλά συχνά δεν πρόκειται παρά για μια διαστρεβλωμένη θεώρηση του παρελθόντος. Καλό θα ήταν να θυμηθούμε ότι το έγκλημα κατατάσσεται στα «κανονικά» κοινωνικά φαινόμενα (τα επαναλαμβανόμενα δηλαδή), για να θυμηθούμε τον Emile Durkheim.

Ο 21ος αι. είναι το θέατρο μιας πραγματικής φρενίτιδας δικλείδων ασφαλείας. Ευτυχώς. Ποτέ ως τώρα τέτοια μεγάλη γκάμα συμπεριφορών δεν είχε ποινικοποιηθεί. Στην πραγματικότητα, η νέα εγκληματικότητα αφορά κατεξοχήν στη ληστεία αγαθών και χρημάτων. Με έμφαση πλέον στο ηλεκτρονικό έγκλημα. Ούτως ή άλλως, από τη δεκαετία του ’60 και μετά, η ανάπτυξη της κοινωνίας της κατανάλωσης συνοδεύεται από την αντίστοιχη παραβατικότητα, με στόχο τη βίαιη ανακατανομή.

Βάσει των δημοσιευμένων αστυνομικών στοιχείων, το διάστημα 2008-2019 οι ληστείες αυξήθηκαν κατά 30,8%, οι κλοπές-διαρρήξεις κατά 22,1% και οι απάτες υπερδιπλασιάστηκαν, αφού αυξήθηκαν κατά 152,5%. Αναμενόμενο, αφού η εγκληματικότητα συνδέεται κατεξοχήν με τις περιόδους οικονομικής κρίσης.

Στιγμιότυπο από διαδήλωση συμπαράστασης υπέρ της Γεωργίας που κατήγγειλε βιασμό σε πάρτι στη Θεσσαλονίκη. Οι γυναίκες, πλέον, αντιδρούν και συμπαρίστανται ανοιχτά (Φωτογραφία: Dimitris Kapantais / SOOC).

Ωστόσο, μια ποιοτική διαφοροποίηση που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες αφορά στη χρήση δυσανάλογης και υπερβολικής βίας που συνοδεύει τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας. Οι δράστες φαίνεται πλέον να είναι διατεθειμένοι να ασκήσουν περισσότερη βία συγκριτικά με παλαιότερες εποχές, μη διστάζοντας ακόμα και να σκοτώσουν αδύναμους υπερήλικες. Η δε συμμετοχή των αλλοδαπών δραστών εκτινάσσεται, αν και με χαμηλή αφετηρία και ποσοστιαία συμμετοχή επί του συνόλου, ιδιαίτερα κατά τα χρόνια της κρίσης.

Σε ό,τι αφορά την εγκληματικότητα των νέων, η οποία βρίσκεται τόσο στο προσκήνιο τελευταία, εδώ και μια 20ετία είναι σε διαρκή υποχώρηση. Υπάρχουν κραυγαλέες εκδηλώσεις της, αλλά ως επί το πλείστον πρόκειται για ανεκδοτολογικές, μεμονωμένες περιπτώσεις, έστω τραγικές. Η πλειονότητα των νέων είναι χαμένη στις οθόνες της.

Λύση για τους γονείς, η αποδραματοποίηση και οι «αντιδημοφιλείς αποφάσεις». Στα υπ’ όψιν πως τα τέκνα που στρέφονται στις πολεμικές τέχνες ή το μποξ δεν το κάνουν για να ελέγξουν την επιθετικότητά τους, αλλά για να μπορούνε να βαράνε έτσι και κάποιος δεν συμμερίζεται τις «απόψεις» τους.

Σε ό,τι αφορά τα σεξουαλικά εγκλήματα, εκδηλώνεται μια έντονη αποστροφή. Ωστόσο, οι αξιολογικές κρίσεις για το θύμα δεν λείπουν. Διαβάζεις, π.χ., ότι η νεαρή φοιτήτρια είναι κοπέλα σοβαρή και με αρχές, η οποία δεν παραλείπει να ενημερώνει τους γονείς της για κάθε της κίνηση. Δηλαδή, εάν δεν ήταν σοβαρή και με αρχές, θα ήταν «λιγότερο θύμα» ή μήπως έτσι υπονοείται ότι δεν έφταιγε γι’ αυτό που της συνέβη;

Ως προς το φύλο του δράστη στις περιπτώσεις των εγκλημάτων κατά της ζωής, το τοπίο είναι «ανδροκρατούμενο», αν και η συμμετοχή των γυναικών αυξάνει με το χρόνο, ιδιαίτερα από το 2012 και εντεύθεν.

Διαβάστε ακόμα, ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος γράφει για το στερεότυπο της αλβανικής εγκληματικότητας.

TAGS :
βία έγκλημα πόλεμος

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook